Ánh Sáng của Chánh Niệm – Osho

Hỏi:

Chúng con cảm thấy rằng để thâm nhập và chuyển hóa những tầng sâu của vô thức chỉ nhờ vào chánh niệm thì rất khó và dường như không đủ. Vậy ngoài việc thực tập chánh niệm, còn có điều gì khác cần làm không? Xin Thầy giải thích thêm về khía cạnh thực hành của vấn đề này.

Osho đáp:

Vô thức chỉ có thể được chuyển hóa nhờ chánh niệm. Điều này khó, nhưng không có con đường nào khác. Có nhiều phương pháp để rèn luyện chánh niệm, nhưng chánh niệm là điều thiết yếu. Bạn có thể sử dụng nhiều cách để nuôi dưỡng chánh niệm, nhưng cuối cùng vẫn phải là chánh niệm.

Nếu ai đó hỏi rằng có cách nào xua tan bóng tối mà không cần ánh sáng không – thì dù khó khăn thế nào đi nữa, ánh sáng vẫn là cách duy nhất. Vì bóng tối chỉ đơn thuần là sự vắng mặt của ánh sáng. Bạn chỉ cần tạo ra sự hiện diện của ánh sáng, thì bóng tối sẽ biến mất.

Vô thức cũng vậy: nó chỉ là sự vắng mặt của ý thức. Nó không có thực chất riêng, không tồn tại như một cái gì đó độc lập. Do đó, bạn không thể làm gì khác ngoài việc trở nên tỉnh thức. “Vô thức” chỉ là một từ để chỉ sự thiếu vắng ý thức, không gì hơn.

Khi ta nói “bóng tối”, ngôn ngữ làm ta hiểu lầm rằng bóng tối là một thực thể hiện hữu. Thực ra nó không phải vậy. Bạn không thể tác động trực tiếp vào bóng tối. Bạn chỉ có thể làm việc với ánh sáng. Nếu muốn có bóng tối, hãy tắt đèn. Nếu muốn hết bóng tối, hãy thắp sáng. Nhưng bạn không bao giờ “đem bóng tối ra” hay “đem bóng tối vào” được. Tương tự, vô thức không có thực thể để ta trực tiếp chạm đến.

Vậy nên, khi bạn hỏi: “Ngoài chánh niệm ra còn có gì khác không?”, thì đó là một câu hỏi không liên quan. Chánh niệm là điều bắt buộc.

Dĩ nhiên, có nhiều phương pháp để rèn luyện chánh niệm. Cũng như ánh sáng có thể được tạo ra bằng lửa, bằng đèn dầu, hoặc bằng điện, nhưng cuối cùng vẫn phải là ánh sáng. Tương tự, tất cả các phương pháp đều nhằm tạo ra chánh niệm. Không có gì thay thế được chánh niệm.

Một trong những cách tinh khiết nhất là quan sát những gì xảy ra ngay tại ranh giới giữa vô thức và ý thức.

Ví dụ, cơn giận xuất hiện. Nó sinh khởi từ bóng tối của vô thức, nhưng cành lá của nó vươn ra ý thức. Bạn thường chỉ thấy cành lá, nhưng nếu tỉnh thức, bạn có thể dần nhìn sâu xuống gốc rễ.

Hãy nhớ: khi nhìn lâu vào bóng tối, mắt bạn dần thích nghi, và bạn bắt đầu thấy một thứ ánh sáng mờ. Vô thức cũng vậy. Nếu bạn quan sát nó trong im lặng, không hành động, không phán xét, không khen chê, không đàn áp, không buông thả – chỉ đơn giản nhìn – thì dần dần bạn sẽ thấy rõ hơn.

Thông thường, khi giận, bạn chỉ tập trung vào nguyên nhân bên ngoài – ai đó xúc phạm bạn. Nhưng thực ra, nguyên nhân chỉ là tác nhân bên ngoài, còn cội nguồn năng lượng là ở bên trong. Chánh niệm có nghĩa là quay ngược lại, nhìn vào bên trong, tìm nguồn gốc của năng lượng ấy thay vì dán mắt vào nguyên nhân bên ngoài.

Mahavira gọi cơn giận (krodha) là một loại “thiền tiêu cực” – vì khi giận, bạn tập trung mãnh liệt vào đối tượng, quên hết mọi thứ khác. Nhưng đó là sự tập trung vô minh. Người tu tập thì quay ngược lại, nhìn vào nguồn năng lượng giận dữ trong chính mình. Khi làm vậy, bạn biến năng lượng vốn sẽ bị phung phí bên ngoài thành một vòng tròn chảy ngược vào trong.

Điều này cũng đúng với dục vọng. Năng lượng tính dục là một ngọn lửa, nhưng bạn thường hướng ra ngoài, tìm một đối tượng. Nếu quay vào trong, năng lượng ấy có thể trở thành sức mạnh tâm linh, như các bậc giác ngộ đã chứng nghiệm.

Chúng ta yếu đuối không phải vì có ít năng lượng hơn chư Phật, mà vì chúng ta tiêu tán năng lượng ra ngoài, không bao giờ để nó quay lại nguồn. Người tu biết cách chuyển hóa dòng chảy ấy thành vòng tròn khép kín – đó là sức mạnh của một vị Phật hay một vị Thánh.

Tuy nhiên, để bắt đầu, có những phương pháp dễ tiếp cận hơn. Đức Phật dạy: hãy quan sát thân và hơi thở.

Khi đi, biết mình đang đi. Khi thở vào, biết mình thở vào. Khi thở ra, biết mình thở ra. Đây gọi là Anapanasati Yoga – Pháp quán niệm hơi thở. Nếu thực hành liên tục, kể cả khi ngủ, bạn sẽ dần đạt đến trạng thái tĩnh lặng, không mộng mị, tâm sáng trong.

Ngoài ra, bạn cũng có thể rèn luyện chánh niệm trong từng cử động nhỏ: đi, đứng, nằm, ngồi, ăn, uống, cảm nhận ánh nắng, làn gió, sự mát lạnh của nước, mà không cần thêm lời lẽ hay suy nghĩ. Chỉ đơn giản cảm nhận trực tiếp. Đây gọi là tỉnh thức thân thể (bodily mindfulness).

Một phương pháp khác là thần chú (mantra). Bạn có thể lặp lại một câu như “Rama, Rama” hoặc “Om” liên tục, nhưng không phải như một con vẹt. Điều quan trọng không phải là lặp lại, mà là nghe chính mình đang lặp lại. Khi bạn vừa là người phát âm vừa là người lắng nghe, một vòng tròn năng lượng được hình thành, không bị tiêu tán ra ngoài.

Nhưng hãy cẩn thận: nếu tụng niệm máy móc, bạn sẽ trở nên buồn chán, trì trệ, thậm chí mê ngủ. Thần chú chỉ có ý nghĩa khi nó giúp bạn tỉnh thức.

Tóm lại, mọi phương pháp – hơi thở, thân thể, thần chú – chỉ là phương tiện. Cái cốt lõi luôn luôn là chánh niệm. Không có gì thay thế được nó.

Đức Phật đã nói lời cuối cùng với Ananda:

“Hãy tự mình là ngọn đèn cho chính mình (appa deepo bhava). Đừng nương tựa nơi Ta.”

Điều này có nghĩa là: ánh sáng luôn có đó, chỉ cần bạn tỉnh thức và mở ra, thì bóng tối sẽ tan biến.

Thiên Lan phỏng dịch