LÀM CHỦ BẢN THÂN

Trong giáo lý nhà Phật, “làm chủ bản thân” nghĩa là biết quay về điều phục sáu căn: mắt, tai, mũi, lưỡi, thân, ý. Chính sáu căn này tiếp xúc với sáu trần – sắc, thanh, hương, vị, xúc, pháp – tạo nên sáu thức, rồi dẫn đến phân biệt, thương ghét. Từ đó, chúng ta tạo nghiệp lành hay nghiệp dữ.

Muốn chấm dứt khổ đau, điều quan trọng nhất là tự chủ chính mình: tỉnh giác trong từng thấy–nghe–ngửi–nếm–xúc–biết, không để sáu căn chạy theo sáu trần. Được sinh làm người, đủ sáu căn, lại gặp được Phật pháp để tu tập – đó là phước duyên nhiều đời, không phải ai cũng có.

Mơ ước chung của con người cũng mong sống an vui, hạnh phúc, chẳng ai muốn khổ và khi gặp nhau đều dành cho nhau lời chúc tốt lành. Thế nhưng, vì thấy biết sai lầm, vì ham muốn quá mức, vì để tham–sân–si sai khiến, con người rơi vào phiền não và khổ đau. Nguyên nhân thật sự không ở đâu xa – khổ đau nằm ngay trong chính thân tâm mình.

Có đủ sáu căn cũng giống như có một gia tài quý báu. Nhưng ta phải biết làm chủ sáu căn

• Biết sử dụng đúng, ta sẽ làm được nhiều điều tốt đẹp: bố thí, giúp người, xây dựng hạnh phúc.

• Dùng sai, ta có thể tự hủy hoại mình: nghiện ngập, ích kỷ, tổn thương người khác.

Người không làm chủ được sáu căn sẽ dễ bị kéo đi bởi mọi thứ: tiếng khen tiếng chê, cảnh đẹp, vị ngon, xúc chạm êm ái… Từ đó, phiền não nổi lên, và ta đánh mất sự bình yên của chính mình.

Lời Phật dạy “Thắng vạn quân không bằng tự thắng chính mình.” Có nghĩa là làm chủ người khác thì dễ, làm chủ chính mình mới là khó nhất.

Trong kinh, sáu căn nếu bị mê lầm chi phối sẽ trở thành “lục tặc” – sáu tên giặc phá hoại đời sống.

Mắt: thấy cái đẹp liền khởi lòng tham muốn, chiếm hữu.

Tai: nghe lời khen thì vui mừng quá mức, nghe lời chê thì giận dỗi, bất mãn.

Mũi: dính vào mùi thơm, ghét bỏ mùi hôi.

Lưỡi: thích ngon, ghét dở rồi gây phiền não.

Thân: dính vào cảm giác êm ái, tránh né điều khó chịu.

Ý: nhớ chuyện thương ghét, nuôi hận thù hoặc nuôi đắm say.

Nếu không tỉnh giác, Khi sáu căn trở thành “sáu tên giặc” ta vô tình nuôi lớn sáu tên giặc này mỗi ngày mà không hay biết.

Đức Phật kể câu chuyện một con vượn ham ăn nên tách đàn đi tìm mồi ngon. Nó thấy miếng mồi hấp dẫn, đưa tay chụp liền bị dính nhựa. Cố gỡ bằng tay kia, chân, đuôi, miệng – càng gỡ càng dính, cuối cùng bị thợ săn bắt.

Miếng mồi ngon ấy tượng trưng cho sáu trần. Một khi đã dính vào, sáu căn bị kéo theo, và ta mất tự do. Người khéo tu như con vượn biết đi theo đàn: nương tựa thầy lành, bạn tốt, không tách rời đại chúng quá sớm khi tâm chưa vững.

Hạnh phúc của chúng ta theo cái thấy của nhà Phật không phải là những gì mà chúng ta ta thấy hay cho rằng hạnh phúc là thỏa mãn sáu giác quan. Nhưng thỏa mãn rồi lại muốn thỏa mãn thêm – và tham dục không bao giờ có đáy. Nhưng hạnh phúc theo lời Phật dạy chính là ta phải sống, làm việc, tiếp xúc với cuộc đời bằng tâm không dính mắc.

Ta vẫn ăn, vẫn nghe, vẫn thấy, vẫn cống hiến – nhưng không để tham–sân–si dẫn dắt. Đó mới là tự do thật sự.

Xây dựng đời sống đạo đức chính là  nền tảng của làm chủ bản thân. Điều này được thể hiện trong những điều bình dị:

Không làm điều sai trái hại người.

Sống hiền hòa, thủy chung, biết kính trên nhường dưới.

Biết nâng đỡ, giúp người lúc hoạn nạn.

Phụng dưỡng, chăm sóc cha mẹ già.

Biết tôn trọng, học hỏi các bậc hiền thánh.

Nói lời tử tế, biết chia sẻ nỗi sợ hãi và khó khăn của người khác.

Nuôi dưỡng tâm hướng thiện và giúp người mở mang trí tuệ.

Đó là vẻ đẹp của người biết tự chủ và sống theo chánh pháp.

Làm chủ bản thân là nền tảng của con đường tu tập. Khi mắt–tai–mũi–lưỡi–thân–ý không dính mắc sáu trần, ta mới có thể sống an nhiên, tự tại và thật sự hạnh phúc. Mong rằng qua chủ đề này, chúng ta cùng nuôi dưỡng một trái tim hiểu biết, một đời sống tỉnh thức, để tự mình bước đi trên con đường bình yên mà Đức Phật đã chỉ dạy.