Lam Rim-- Đường tu tuần tự đến giác ngộ

Lam rim là tiếng Tây Tạng có nghĩa đường tu tuần tự. Đây là cách kết hợp các giáo pháp cơ bản của Đạo Phật để chúng ta đem vào đời sống. Lam rim là một khái niệm quan trọng trong Phật giáo Tây Tạng, nó chỉ ra cách thức tu tập theo một trình tự hợp lý và khoa học. Lam rim được dịch là "đường tu tuần tự", bởi vì nó bao gồm các bước đi từ cơ bản đến nâng cao, từ đơn giản đến phức tạp, từ thấp đến cao, để người tu tập có thể tiến bộ dần dần trên con đường giải thoát.

Lam rim được hình thành dựa trên những bài giảng của Đức Phật, nhưng không phải là một sự sao chép nguyên văn. Mà là một sự sắp xếp lại theo một thứ tự có hệ thống, để phù hợp với nhu cầu và khả năng của người nghe. Đó là sự khéo léo của các bậc đại sư Tây Tạng, như Atisha, Tsongkhapa, và các đệ tử của họ, khi họ biên soạn ra những cuốn sách lam rim nổi tiếng.

Lam rim không chỉ là một lý thuyết khô khan, mà là một phương pháp thực hành. Nó giúp người tu tập xây dựng nền tảng vững chắc cho tâm linh, bằng cách rèn luyện ba yếu tố chính: động lực, định tâm và trí tuệ. Động lực là sức mạnh thúc đẩy ta tu tập, định tâm là sự tĩnh lặng và thanh thản của tâm, trí tuệ là sự hiểu biết sâu sắc về chân lý.

Đức Phật luôn thuyết pháp với điều mà chúng ta gọi là “phương tiện thiện xảo”, nói về phương tiện giảng dạy người khác theo cách mà họ có thể lãnh hội được. Đó là điều cần thiết, bởi vì đã có, và tất nhiên vẫn còn có rất nhiều căn cơ khác nhau. Điều này dẫn đến việc Đức Phật thuyết giảng về nhiều đề tài, ở những cấp độ rất khác biệt và ở những người có cơ duyên gặp ngài.

Ý nghĩa thật sự của đường tu tâm lình chính là các phương pháp để phát triển định tâm rất phổ biến trong thời kỳ Phật còn tại thế . Tất cả mọi người đều đồng ý rằng cần phải xem xét cách làm thế nào để có thể kết hợp định tâm và tất cả những khía cạnh khác vào đường tu tâm linh, đối với cách phát triển tự thân. Đó là động lực của chính bản thân mình

Những gì được xếp loại trong lam-rim thường là động lực của mình, mà theo sự trình bày của đạo Phật, là một điểm gồm có hai phần. Động lực được kết nối với một mục tiêu hoặc chủ đích nào của mình, cộng với một cảm xúc thúc đẩy ta đạt được mục tiêu ấy. Thậm chí nói một cách chính xác hơn thì có lý do tại sao mình muốn đạt được mục tiêu, cộng với một cảm xúc thúc đẩy mình đến đích.

Điều này hoàn toàn có ý nghĩa, về mặt đời sống hàng ngày,, và chúng ta cũng có những mục tiêu khác nhau ở các giai đoạn khác nhau trong cuộc sống. Ví dụ, mình muốn có một nền giáo dục, hay gặp được một người bạn đời, hay tìm một công việc tốt, v.v... Có thể có những cảm xúc tích cực, cũng như những cảm xúc tiêu cực liên quan đến điều này, và đối với mọi người thì chúng không giống nhau. Trong bất kỳ trường hợp nào thì sự trình bày về trình tự động lực này là điều được áp dụng vào đời sống bình thường.

Điều tương tự cũng đúng về mặt động lực tâm linh. Đây là những tâm trạng hoàn toàn phù hợp với đời sống hàng ngày. Chúng ta đang làm gì với cuộc sống của mình? Khi mình có gia đình, công việc, v.v... thì có “phương diện thế gian”. Nhưng chúng ta đang làm gì ở phương diện tâm linh? Điều này cũng ảnh hưởng đến cách mình sống. Điều rất quan trọng là hai phương diện trong cuộc sống của mình không mâu thuẫn hay hoàn toàn tách rời nhau, mà lại hòa hợp với nhau một cách hài hòa.

Chúng không chỉ cần phải hài hòa, mà mỗi khía cạnh này cần phải hỗ trợ khía cạnh kia. Đời sống tâm linh nên cho ta sức mạnh để dẫn dắt đời sống thế gian thông thường, trong khi đời sống thế gian sẽ cung cấp cho mình vật chất, để có thể thực hành đời sống tâm linh. Tất cả những điều mà mình học hỏi qua các giai đoạn của Lam-rim cần phải được áp dụng vào đời sống hàng ngày.   

Rồi thì chúng ta đang làm gì với pháp tu được trình bày ở đây? Nói chung thì pháp tu nhà Phật có thể được tóm tắt trong một vài chữ. Nói một cách đơn giản thì chúng ta đang nỗ lực để trở thành người tốt hơn. Có thể là chữ “người tốt hơn” nghe có vẻ phán xét, nhưng hoàn toàn không có sự phán xét nào được ngụ ý ở đây. 

Để trở thành một “người tốt hơn” thì trước tiên, ta sẽ muốn chấm dứt hành động phá hoại, khi mà mình gây hại cho người khác. Đối với điều này, ta sẽ phải thực hiện sự tự chủ nào đó. Ở mức độ sâu hơn, một khi có thể làm điều này thì ta sẽ tập trung vào việc khắc phục những gì khiến mình hành động một cách phá hoại, như sân hận, tham lam,  luyến ái, ganh tỵ, thù hận và vân vân. Để thực hiện điều này thì phải hiểu cách những cảm xúc tiêu cực này phát sinh và cách chúng hoạt động. Theo cách này, ta sẽ phát triển một số hiểu biết để giảm bớt hay đoạn diệt những phiền não này.

Sau đó, ta có thể đi sâu hơn và làm việc với những gì tiềm ẩn đàng sau tất cả những phiền não này, bằng cách nhận ra tâm ích kỷ và vị kỷ, chỉ suy nghĩ cho bản thân mình. Ta thường nghĩ rằng, “Mọi việc phải xảy ra theo ý muốn của mình.”. Khi sự việc không xảy ra theo cách mình muốn thì mình thường tức giận. Dù ta luôn luôn muốn mọi việc phải diễn tiến theo ý mình, nhưng tại sao lại phải như vậy? Hoàn toàn không có lý do gì cả, ngoại trừ việc mình muốn nó như thế. Tất cả mọi người đều nghĩ giống nhau, nhưng không phải tất cả chúng ta đều đúng.

Theo thời gian, chúng ta sẽ dần dần tu tập đến mức có thể khắc phục điều tạo ra rắc rối cơ bản nhất này. Khi phân tích lòng ích kỷ thì nó phụ thuộc vào khái niệm về “mình” và “bản ngã” của tôi. Nói cách khác thì khái niệm về cách mình tồn tại dựa trên ý tưởng này, rằng “tôi là một người đặc biệt”, như thể mỗi một người là trung tâm vũ trụ, là người quan trọng nhất, độc lập với tất cả những người khác. Chúng ta phải khảo sát nhận thức này, bởi vì rõ ràng là có một điều gì rất sai lầm và bị bóp méo về nó. Đây chính là điều mà đường tu tuần tự giải quyết.

Lam rim không phải là một con đường cứng nhắc hay đơn điệu, mà là một con đường linh hoạt và phong phú. Nó có thể thích ứng với nhiều loại người, nhiều hoàn cảnh và nhiều mục tiêu khác nhau. Nó cũng không phải là một con đường riêng biệt hay tách rời, mà là một con đường liên kết và hòa hợp với những giáo pháp khác của Phật giáo. Nó là một con đường toàn diện và hoàn thiện, để người tu tập có thể đạt được trạng thái giác ngộ cao nhất.