Ánh sáng và bóng tối

Trong giáo lý đạo Phật thuờng hay nhắc đến bốn đế. Khi Đức Phật giác ngộ đây là điều mà ngài thuyết giảng với các đệ tử nhiều nhất. Nhưng qua bài viết này tôi chỉ muốn nhấn mạnh một chút về sự hiểu biết sâu sắc của bốn đế không ngoài hai cặp song sinh "Ánh sáng và bóng tối". 

Cho nên mọi sự sanh tử đều khởi đi từ chỗ này. Từ cái chuyện chúng ta không hiểu được Bốn đế mà nó mới nãy ra vô số vô vàn cái sự cố sự kiện. Chúng ta có thể nói thế này: Tất cả những rắc rối trên thế giới này đều bắt đầu từ bóng tối và tất cả mọi giải pháp đều đi ra từ ánh sáng. Vô minh chính là bóng tối.

Tại sao mọi sự đi ra từ bóng tối? Bởi vì muốn giải quyết chuyện gì thì mình phải phanh phui tận gốc rể xem nó là cái gì. Khi mà mọi sự kiện chưa được phơi bày ra hết thì chuyện không được giải quyết. 

Tôi cho một thí dụ . Khi bạn bị đau răng và đi đến gặp nha sĩ. Để hiểu bệnh đau răng của mình có phải nha sĩ họ phải chụp Xray để họ mới chuẩn đoán cho cái răng của bạn còn cứu được không, tình trạng của cái răng mà đưa đến sự quyết định của nha sĩ là nhổ cái răng hay muốn trám cái răng của bạn. Công việc không phải chỉ dừng ở đây mà nếu một nha sĩ khi họ nhổ rằng thì bạn phải khai tổng thể về sức khỏe của bạn, thì phẩu thuật mới có thể tiến hành được. 

Tại sao mà khi bạn đi vào trong phòng mạch khám bệnh mà bạn phải điền phải khai là mình dị ứng với thuốc gì, mình đã qua mổ xẻ gì chưa, mình bao nhiêu tuổi rồi ...Tại sao vậy? Vì tối thiểu dầu đó là bác sĩ gia đình, thì chuyện đầu tiên trước khi bắt tay vào chữa mình thì họ phải biết đại khái về mình. Cái đó gọi là ánh sáng, không có ánh sáng thì vấn đề không bao giờ được giải quyết.

Cái khổ nhất là một ngày nào đó ta đau mà không biết tại sao ta đau. Nhưng mà chỉ cần  bác sĩ cho ta biết lý do tại sao ta đau và phương án giải quyết là ta hết cảm giác lo âu. Ở những thí dụ này bạn sẽ hiểu được trước khi bạn hiểu được lý do thì bạn đang nằm trong bóng tối và khi bác sĩ họ soi rọi xét nghiệm xong, chuyện đầu tiên là bác sĩ  cho bạn thuốc uống là bạn hết đau. Điều thứ hai khi bác sẽ cho  biết lý do đau là từ cái gì thì bạn sẽ hết lo. Trước khi hết đau là bạn đã hết lo rồi. Mà có phải hai điều đó đi lên từ ánh sáng không? Ánh sáng có nghĩa là rõ ràng, là minh bạch. Khi mà còn có một góc tối chưa được giải quyết là còn có vấn đề. 

Đó là lý do vì sao mà ta phải tu tập Tứ Niệm Xứ. Ta tu tập Tứ Niệm Xứ để ta có thể tỉnh thức trong từng phút, dầu ta chưa chứng đắc gì hết nhưng mà thường xuyên chúng ta sống trong ánh sáng. Chỉ có sống với chánh niệm và trí tuệ chúng ta mới biết cái cơ cấu của thân và tâm này nó được cấu tạo bởi 'What' (cái gì) và nó đang hoạt động 'How' (như thế nào). Ngay bây giờ dầu chưa chứng thánh nhưng mà thường xuyên sống với nhận thức về 'What' và 'How' thì chắc chắn có khác so với người không có tu.

Tất cả những vấn đề của nhân loại đều bất đầu từ cái chỗ là họ không biết là họ đang làm gì, họ không biết cái gì nó đang xảy ra trong cái đầu họ. Từ chuyện mà đặt bom tự sát, khủng bố, hại người,  bạo lực bạo hành gia đình, trộm cướp, thù oán, ... tất thảy các tội ác đều bắt đầu từ cái bóng tối của tâm thức. Con người không biết rõ cái gì đang xảy ra. Nhưng nếu mọi người thực tập chánh niệm để có thể từ "bóng tối mà đi ra ánh sáng" thì thế giới sẽ không hổn loạn như ngày nay.

Trong truyện thiền có một câu chuyện về một anh chàng ăn trộm đến hỏi thiền sư để được cải tà quy chánh.

Anh trộm nói rằng: "Con tình cờ  biết được Phật pháp qua một cái hoàn cảnh rất là lạ. Con tính trộm đồ trong chùa này vì con là ăn trộm chuyên nghiệp. Nhưng mà trong lúc rình để có cơ hội thì con nghe các thầy nói Pháp với nhau cho nên con quyết định bỏ nghề. Nhưng mà con thưa thiệt với thầy bỏ nghề trộm con không biết sống bằng cái gì. Nếu bây giờ con đi bán vé số ... thì cũng được nhưng mà bán vé số không phải nghề của con. Xin thầy dạy con cách nào mà con bỏ được cái máu ăn trộm, chứ bây giờ con mà đi ngang chỗ nào mà con thấy có thể ra tay được là con không có dằn lòng được."

Vị thiền sư trả lời: "Bây giờ có cách này. Đúng ra ăn trộm không phải chuyện xấu. Cái quan trọng là con có ăn trộm bằng chánh niệm hay không thôi. Làm cái gì biết cái nấy."

Anh ăn trộm nghe vậy mới nói: "Ủa, ăn trộm cũng chánh niệm là sao thầy?"

Thiền sư giải thích tiếp: "Khi con muốn trộm cái gì là con biết rất rõ là con đang muốn làm bậy, sắp làm chuyện bậy thì biết rất rõ là con đang sắp làm chuyện tầm bậy, biết rất rõ là con đang thực hiện từng bước chân vào tù, đang thực hiện từng bước chân đi vào bóng tối. Con biết rất rõ như vậy thì tha hồ con trộm."

Anh trộm thở phào: "Có lý vậy ta. Vậy là con vẫn làm nghề ăn trộm được."

Thiền sư nói: "Được chứ, miễn là con làm đúng như vậy thôi. Con luôn luôn nhớ, nhớ rõ là con đang từng bước đi vào tù, từng bước đang đi vào bóng tối của cuộc đời, từng bước đang đi vào đáy sâu của xã hội, con chỉ nhớ bấy nhiêu đó thôi, con muốn ăn trộm thì cứ ăn trộm thoải mái thầy không có cản."

Mấy ngày sau khi anh trộm bắt đầu  mặc bộ đồ đen, đeo cái túi vải tính nhảy qua tường thì anh lại thực tập chánh niệm như lời thiền sư noi. Lúc này anh niệm từng câu vị thiền sư nói với anh: "... ta từng bước vào tù, ta đang lọt vào tầm ngắm của cảnh sát, ta đang từng bước..." Và anh trộm cứ ngồi nhớ như vậy là anh trộm đã phải nhảy trở lui liền. Anh ta thử làm vài lần không được nên chạy vào chùa kiếm vị thiền sư.

Ạnh trộm nói: "Không thể nào bằng chánh niệm mà con làm cái chuyện đó được." 

Thiền sư mới nhẹ nhàng trả lời: "Nếu ngay từ hồi đầu mà ta nói với con như vậy thì con không tin, vì lúc đó con nghĩ tại thầy chùa hay dạy ba cái đạo lý gì mệt lắm, nên ta cứ cho con thực nghiệm mới thấy cái tác dụng của chánh niệm nó lớn tới mức nào."

Có nhiều chuyện trên cuộc đời chúng ta luôn bị sống trong bóng tối nhưng chỉ cần thực hành chánh niệm thì chắc chắn cuộc sống của chúng ta luôn là ánh sáng mà đạo Phật gọi là tỉnh thức.

Phỏng theo pháp thoại sư Toại Khanh