Tác giả Lewis Richmond.
Tháng Ba vừa rồi tôi bước sang tuổi 64 — chỉ còn một năm nữa là đủ điều kiện nhận Medicare, hai năm nữa mới đến tuổi nhận An sinh Xã hội. Thế là rõ: tôi là một người thuộc thế hệ baby boomer, là một Phật tử, và cũng là một con người đang trực diện với tuổi già của chính mình. Nhưng tôi không đơn độc. Mỗi ngày, trong suốt hai mươi năm tới, sẽ có 10.000 người thuộc thế hệ boomer bước sang tuổi 65. Đây là một thực tế mang theo những hệ lụy to lớn cho chính trị, xã hội — và, tôi tin rằng, cả đời sống tâm linh của chúng ta.
Bốn mươi năm trước, khi thầy tôi — thiền sư Shunryu Suzuki — ở tuổi ngoài 60, còn đa phần học trò quanh thầy mới chỉ 20, 30 tuổi, có người hỏi thầy: “Tại sao chúng ta lại ngồi thiền?” Thầy đáp: “Để các anh chị có thể tận hưởng tuổi già.” Tất cả chúng tôi đều cười và nghĩ rằng thầy nói đùa. Nhưng nay, khi tôi đã ở độ tuổi mà thầy từng trải qua, tôi mới nhận ra thầy hoàn toàn không hề đùa. Một số khía cạnh của tuổi già thật khó để tận hưởng, và tu tập tâm linh có thể giúp ta. Điều này không chỉ là lý thuyết; cuốn Handbook of Religion and Health của Koenig cùng các cộng sự đã chỉ ra bằng nghiên cứu rằng những người duy trì sinh hoạt tôn giáo hoặc thực hành tâm linh đều sống lâu hơn trung bình khoảng 7 năm so với những người không có. Phát hiện này càng quan trọng hơn nếu ta nhớ rằng, lần đầu tiên trong lịch sử nhân loại, con người sẽ sống khỏe mạnh tương đối đến tận tuổi 70, 80, thậm chí 90. Vậy ta sẽ làm gì với món quà thời gian thêm ấy?
Trong vài năm gần đây, tôi đã dần phát triển một cách tiếp cận chiêm nghiệm để già đi trong an lành. Tôi tin, giống như thầy tôi từng tin, rằng thực hành tâm linh có thể giúp ta già đi một cách thanh thản, và giai đoạn cuối đời chính là một thời gian đầy tiềm năng cho sự tìm tòi và thực hành tâm linh.
Trong quá trình tìm hiểu, tôi gõ chữ “aging” (già đi) trên Amazon và sắp xếp theo sách bán chạy nhất. Quả thật có rất nhiều tựa sách với chữ “aging” trên bìa. Nhưng nhìn kỹ, đa phần không thực sự nói về tuổi già, mà chỉ xoay quanh chuyện trì hoãn, che giấu, hoặc đảo ngược lão hóa. Chỉ khi bỏ qua tiêu chí “bán chạy” tôi mới tìm thấy vài cuốn hay với góc nhìn tâm linh về tuổi già. Hai cuốn tôi thích nhất là The Gift of Years: Growing Older Gracefully của nữ tu Benedictine Joan Chittister và Spirituality and Aging của giáo sư lão khoa Robert C. Atchley.
Vậy chúng ta còn có những nguồn lực nào để học cách đón nhận tuổi già trong sự bình an, để chiêm nghiệm những bài học trí tuệ mà tuổi già mang lại, để tìm hiểu những câu hỏi sâu xa của kiếp người? Cách đây 2.500 năm, Đức Phật đã dạy rất nhiều về tính tất yếu của mất mát và đổi thay. Vậy hôm nay, những người đang bước vào tuổi xế chiều như chúng ta có thể học được gì từ lời dạy ấy?
Đức Phật dạy rằng “mọi sự đều vô thường,” và nhiều Phật tử ngày nay thường lặp lại điều này như một chân lý hiển nhiên. Nhưng giả sử ta diễn đạt lại rằng: “Mọi thứ ta yêu quý và trân trọng rồi sẽ già đi, suy tàn và cuối cùng biến mất — kể cả chính bản thân quý giá của ta.” Bất chợt, “chân lý hiển nhiên” này mang một sắc thái và tính khẩn thiết hoàn toàn khác. Đức Phật nói: Tất cả rồi sẽ mất đi — tất cả những gì ta coi là quan trọng. Quá trình ấy lúc nào cũng đang diễn ra; vạn vật đều đang già đi, từng khoảnh khắc. Sao ta lại không để ý?
Khi còn trẻ, ta không nhận ra. Tuổi trẻ đầy cơ hội, và khi có điều gì đó hỏng, ta có thể làm lại, có cơ hội thứ hai. Nhưng khi bước xuống dốc đời, ta bắt đầu nhận ra sự hữu hạn đáng lo ngại của thời gian. Ta đi dự nhiều đám tang hơn, đến thăm bệnh viện nhiều hơn, và xem tin tức hằng ngày với một khoảng cách khác, khi bắt đầu cảm nhận hơi lạnh của mùa thu trong không khí. Tất nhiên, cũng có những niềm vui — cháu chắt, thời gian du lịch (nếu đủ điều kiện tài chính), theo đuổi những đam mê ấp ủ lâu nay, bắt đầu những khởi đầu mới, và cả sự thôi thúc mạnh mẽ muốn “đáp lại” cho cộng đồng và xã hội.
Tuổi già cũng là cơ hội để quay vào nội tâm, để xem lại những câu hỏi sâu xa mà suốt thời gian dài ta gác lại vì bận rộn công việc và gia đình. Một thực hành chiêm nghiệm thường xuyên thật sự có thể là một phần của hành trình này, và Phật giáo cung cấp nhiều nguồn tài nguyên phong phú. Trong cuốn sách sắp xuất bản của tôi Aging as a Spiritual Practice: A Contemplative Guide to Growing Older and Wiser (Gotham Books, tháng 1 năm 2012), tôi giới thiệu nhiều thực tập chiêm nghiệm — từ thiền truyền thống trên hơi thở, lòng biết ơn, lòng từ bi, cho đến những suy ngẫm mới mẻ về thời gian, lo âu, sợ hãi, và điều mà tôi gọi một cách dung hợp là “thiêng liêng nội tâm.” Phần cuối cuốn sách — “Một ngày xa” — là một khóa tĩnh tu cá nhân, sử dụng các pháp quán chiêm nghiệm này như một cách để soi chiếu tuổi già trên nhiều khía cạnh. Tôi gọi toàn bộ nỗ lực ấy là “bậc trưởng lão” (elderhood).
Đến lúc thích hợp, ta có thể (dù không phải lúc nào cũng vậy) đảm nhận vai trò “trưởng lão” như một quyền được thừa hưởng. Các nền văn hóa truyền thống đều tôn vinh và hỗ trợ vai trò ấy, trao cho các bậc cao niên những trách nhiệm và sứ mệnh cụ thể. Nhưng trong thế giới ngày nay vốn chạy theo công nghệ và đề cao tuổi trẻ, người già không còn được hưởng sự kính trọng như trước. Giờ đây, mỗi người chúng ta phải tự tưởng tượng, xây dựng và thể hiện vai trò trưởng lão của riêng mình, rồi tìm cách mang nó ra ánh sáng.
Gần đây, tôi đọc một bài báo trực tuyến kể về một nhóm người cao tuổi Nhật Bản tình nguyện tham gia dọn dẹp các lò phản ứng hạt nhân bị hư hại. Họ kiên quyết bác bỏ ý kiến rằng họ là một “biệt đội cảm tử.” Họ nói rằng họ chỉ đang thực tế mà thôi. Một người nói: “Tôi 72 tuổi và trung bình có lẽ tôi chỉ còn 13–15 năm để sống. Dù có bị nhiễm phóng xạ, thì ung thư cũng phải 20–30 năm sau mới phát triển. Vậy nên, chúng tôi — những người lớn tuổi — ít nguy cơ bị ung thư hơn.” Có thể có người cho rằng hành động ấy phản ánh giá trị văn hóa của sự hy sinh cái tôi cho lợi ích chung. Nhưng thật ra vai trò trưởng lão lại mang tính đặc thù văn hóa; nó thể hiện theo nhiều cách khác nhau ở những thời điểm và nơi chốn khác nhau. Trưởng lão không nhất thiết là lãnh đạo công khai; nhiều khi, họ âm thầm, ẩn mình, sáng lấp lánh như những hạt vàng dưới đáy suối.
Hành động ấy là một biểu hiện vô cùng can đảm của tinh thần trưởng lão. Trưởng lão nghĩa là gánh vác trách nhiệm, dìu dắt, và đưa ra cái nhìn sâu rộng. Khủng hoảng hạt nhân ở Nhật chỉ là một trong vô số tình huống nghiêm trọng trên khắp thế giới cần đến sự ứng xử chín chắn, từng trải. Tôi tin rằng thực hành chiêm nghiệm có thể đem đến cho ta sức mạnh nội tâm và trang bị cho ta những nguồn lực cần thiết để đảm nhận vai trò trưởng lão trong một thế giới đầy bất ổn, chao đảo, và có lẽ, hơn bao giờ hết, đang cần đến sự dẫn dắt của chúng ta.
Bài viết được chuyển ngứ sang tiếng Việt từ trang mạng Buddha Lessons. Tôi có thể rút gọn lại những ý chính như sau :
Tuổi già trôi đi như một hành trình tâm linh
Tác giả bước sang tuổi 64. Nhìn lại, ông thấy mình không chỉ già đi, mà còn đang đối diện trực diện với một thực tế: tuổi già là điều tất yếu. Nhưng ông không đơn độc, bởi mỗi ngày trong suốt hai mươi năm tới, sẽ có 10.000 người thuộc thế hệ boomer bước sang tuổi 65. Câu hỏi là: chúng ta sẽ sống quãng đời này như thế nào?
Thiền sư Shunryu Suzuki, vị thầy của tác giả từng nói: “Chúng ta ngồi thiền để có thể tận hưởng tuổi già.” Lúc trẻ, ông và các bạn tưởng thầy nói đùa. Nhưng giờ khi ở tuổi 64 mới hiểu thầy nói thật. Tuổi già có những khó khăn riêng, và một thực hành tâm linh vững vàng sẽ giúp ta bình thản hơn.
Nhiều nghiên cứu cho thấy người có đời sống tâm linh thường sống lâu và khỏe hơn. Nhưng quan trọng hơn cả, họ biết dùng quãng thời gian thêm ấy để sống sâu sắc, thay vì chỉ tìm cách che giấu hay đảo ngược tuổi tác. Tuổi già không chỉ là sự mất mát, mà còn là cơ hội để nhìn lại, để học hỏi trí tuệ, để quay về nội tâm và nuôi dưỡng lòng biết ơn, từ bi.
Đức Phật đã dạy: “Mọi sự đều vô thường.” Nếu ta hiểu điều này sâu hơn, rằng “tất cả những gì ta yêu thương rồi sẽ già đi và mất đi, kể cả bản thân ta,” ta sẽ thấy rõ hơn tính khẩn thiết của việc sống chánh niệm. Nhờ đó, thay vì sợ hãi, ta học cách trân quý và buông xả.
Tuổi già cũng mang lại nhiều niềm vui: cháu chắt, thời gian để thực hiện những ước mơ, cơ hội “cho đi” và cống hiến. Và quan trọng hơn cả, đó là lúc ta có thể đảm nhận vai trò trưởng lão — người chia sẻ kinh nghiệm, dìu dắt, và cống hiến cái nhìn sâu rộng cho cộng đồng.
Tôi tin rằng, với thực hành chiêm nghiệm, mỗi chúng ta đều có thể bước vào tuổi già không chỉ trong bình an, mà còn trong trí tuệ. Tuổi già không phải chỉ là “tàn phai,” mà là một hành trình tâm linh trọn vẹn, nơi ta tiếp tục trưởng thành, và biết cách sống đẹp cho chính mình và cho thế hệ sau.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét