Công lý rốt cuộc là gì?

 Socrates là triết gia vĩ đại nhất của Hy Lạp cổ đại. Ông nổi tiếng với thói quen dùng những câu hỏi gợi mở liên tiếp để dẫn dắt người đối thoại tự suy ngẫm, chứ hiếm khi trực tiếp đưa ra câu trả lời.

Thế nhưng, có lần một người tên là Hippias đã buộc Socrates phải tự nói ra ý kiến của chính mình!

Hôm đó, Hippias sau một thời gian dài trở về từ Athens, tình cờ gặp Socrates đang nói chuyện với mọi người trên đường. Socrates nói:

“Nếu một người muốn học nghề đóng giày, nghề thợ mộc hay nghề cưỡi ngựa, anh ta đều biết tìm đến đâu để học. Nhưng tại sao khi muốn học công lý, thì lại không biết tìm ở đâu?” Đây vốn là một chủ đề mà Socrates thường dùng để mở lời.

Hippias đùa cợt nói: “Socrates, ông vẫn cứ nói đi nói lại chuyện cũ mãi sao?”

Socrates thấy vậy liền đáp: “Đúng thế, Hippias, tôi không chỉ nói đi nói lại, mà còn nói đúng cùng một đề tài! Có lẽ ông thông thái, vậy ông có thể trình bày cùng một vấn đề theo nhiều cách khác nhau chăng?”

“Tôi lúc nào cũng muốn nói điều gì mới mẻ.” Hippias hơi tự phụ trả lời.

“Nếu có người hỏi ông những chữ cái trong tên ‘Socrates’ gồm những gì, thì câu trả lời của ông nay có khác trước không? Hoặc nếu có người hỏi ông hai lần năm là mười, thì câu trả lời của ông có khác trước không?”

Hippias tự tin nói: “Socrates, những việc đó tôi lúc nào cũng trả lời giống nhau. Nhưng về công lý, nay sự hiểu biết của tôi đã hoàn hảo, không ai có thể bác bỏ, kể cả ông!”

“Thế thì quả là ông đã tìm được một điều tốt lành vĩ đại! Như vậy các quan tòa sẽ không còn đưa ra phán quyết trái ngược, công dân sẽ không còn kiện tụng, cãi vã, các quốc gia cũng không còn xung đột và chiến tranh. Trước khi nghe được phát minh vĩ đại của ông, tôi thật sự không biết làm sao để chia tay ông đây!” – Socrates nói.

Hippias bèn đáp: “Vấn đề là ông chẳng bao giờ nói ông nghĩ gì về công lý, ông chỉ luôn chất vấn và bác bỏ người khác.”

“Dù tôi không nói ra, nhưng hành động của tôi đã thể hiện quan điểm rồi. Ông không thấy việc làm còn thuyết phục hơn lời nói sao?”

Hippias gật đầu đồng ý: “Đúng vậy, ai thật sự theo đuổi công lý thì lời nói và hành động phải thống nhất.”

“Thế ông đã từng thấy tôi nói dối, phỉ báng người khác, gieo hiềm khích hay làm điều gì sai trái chưa?”

Hippias nói thẳng: “Chưa từng, nhưng ông vẫn chưa nói công lý là gì.”

Socrates đáp: “Nếu ông chưa hài lòng thì hãy nghe cho rõ: Tôi cho rằng tuân theo pháp luật chính là công lý.”

Hippias hỏi: “Nhưng nhà lập pháp cũng có khi sai lầm, luật pháp liệu có đáng tuân theo không?”

Socrates trả lời: “Luật pháp có ý nghĩa vì nó đại diện cho ý chí chung của công dân. Dù người làm luật có sai, họ vẫn có thể sửa bằng cách bổ sung, chỉnh sửa luật. Điều này không ảnh hưởng đến vai trò của luật pháp trong việc duy trì công lý và trật tự.”

“Điều này rất có lý.” Hippias nói, “Nếu một người tuân theo pháp luật, thì anh ta có đang tìm cầu công lý không?”

Socrates đáp: “Không hẳn, nhưng tuân luật giúp anh ta không phạm pháp, và đó là một bổn phận đạo đức cơ bản.”

“Vậy, ngoài những người tuân theo luật, ông còn dám giao phó tiền bạc hay con cái cho ai khác không? Ai có thể đáng tin cậy hơn? Ông muốn làm bạn với ai hơn?”

Đến đây Hippias tỏ ra đồng ý.

“Hippias,” Socrates hỏi tiếp, “ông có biết luật bất thành văn là gì không?”

“Đó là luật mà ở đâu người ta cũng tuân theo.” Hippias đáp.

Socrates hỏi: “Những luật đó do con người tự đặt ra sao?”

Hippias lắc đầu: “Không thể nào, vì con người ở các nơi khác nhau nói ngôn ngữ khác nhau, làm sao có thể cùng nhau bàn định một luật thống nhất?”

Socrates: “Thế ông nghĩ ai đã đặt ra những luật ấy?”

Hippias: “Tôi cho rằng đó là Thần linh, bởi vì luật đầu tiên của nhân loại chính là sự kính sợ Thần.”

Socrates đồng tình: “Đúng thế, hiếu kính cha mẹ cũng là luật phổ quát, phải không?”

Hippias gật đầu: “Đúng vậy.”

Socrates: “Cha mẹ và con cái không thể kết hôn với nhau, phải không?”

Hippias ngập ngừng: “Đúng, nhưng có người vẫn phạm luật này.”

Socrates: “Vi phạm luật của Thần thì không thoát khỏi trừng phạt. Ông có nghĩ họ trốn thoát được không?”

Hippias: “Vậy hình phạt của họ là gì?”

Socrates: “Chẳng phải hình phạt lớn nhất, còn nặng nề hơn mọi hình phạt, chính là có những đứa con hư hỏng sao?”

Hippias: “Tôi đồng ý.”

Socrates: “Báo đáp ân nghĩa cũng là luật phổ quát, đúng không?”

Hippias: “Đúng, nhưng có kẻ vi phạm.”

Socrates: “Người không biết báo ân sẽ mất bạn bè, và phải nhờ cậy kẻ thù của mình. Đó chẳng phải cũng là sự trừng phạt cho kẻ vô ơn sao?”

Hippias: “Đúng vậy, và kẻ phá bỏ luật ấy tất nhiên sẽ tự chuốc lấy hậu quả.”

Socrates: “Vậy theo ông, ai đã đặt ra luật công lý?”

Hippias: “Đương nhiên là Thần. Nếu Thần không đặt ra luật công chính, thì ai có thể làm được?”

Socrates: “Như vậy, công lý và tuân theo luật pháp chính là một, phải không?”

Hippias: “Đúng thế, Socrates.”

Phải nói rằng lời Socrates vừa dí dỏm vừa hợp lý. Còn bạn, bạn nghĩ sao?

Nguồn: Xenophon – Hồi ức về Socrates

Bài viết nguyên văn được đăng trên trang The Sound Of Hope

Tôi rút gọn lại những ý chính qua lời đối thoại của Socrates and Hippias nhu sau

Socrates – triết gia Hy Lạp nổi tiếng – thường chỉ đặt câu hỏi để gợi người khác tự suy nghĩ, chứ hiếm khi trực tiếp trả lời. Nhưng có lần, ông đã buộc phải nói ra quan điểm của mình về công lý.

Khi Hippias chất vấn: “Ông nói mãi về công lý nhưng chưa từng cho biết công lý là gì!” – Socrates đáp:

 “Tôi cho rằng tuân theo pháp luật chính là công lý.”

Hippias phản biện: “Nhưng luật cũng có thể sai thì sao?”

Socrates giải thích:

Luật pháp mang ý chí chung của người dân.

Dù có sai, luật vẫn có thể sửa đổi.

Vai trò của luật là giữ gìn trật tự và công bằng.

Ông còn nhấn mạnh có những “luật bất thành văn” do Thần đặt ra, như:

Hiếu kính cha mẹ.

Không loạn luân.

Biết báo đáp ân nghĩa.

Ai vi phạm những luật ấy sẽ tự chuốc lấy hậu quả.

Kết lại, Socrates chỉ ra: Công lý và tuân thủ luật pháp vốn không thể tách rời.

Theo Socrates thì công lý đơn giản chỉ là tuân luật 

Tuy Nhiên bạn có thể phản biện lại điều này vì có thể còn điều gì sâu xa hơn