Ý nghĩa thực tiễn của Phật giáo

 Dr. Siddhi B. Indr thuyết giảng

Trong lịch sử lâu dài của mình, Phật giáo luôn nhấn mạnh đến bản chất thực tiễn. Điều đó có nghĩa là con người cần phải “đến để thấy”, “tự mình thử và trải nghiệm” vì lợi ích và mục đích của chính bản thân; rằng Đức Phật không khuyến khích những suy đoán siêu hình, vốn theo Ngài, không mang lại giá trị thực tiễn hay lợi ích cho đời sống và hạnh phúc con người.

Giáo pháp của Ngài dựa trên sự thực chứng của chân lý, kèm theo những lời khuyên đáng tin cậy về cách hành động, bắt đầu từ đạo đức trong hành vi và kinh nghiệm, trong đó nhấn mạnh khả năng áp dụng thực tế. Mối liên hệ giữa chân lý và tính hữu ích cho thấy sự nhất quán và mạch lạc giữa giáo lý và ứng dụng, cũng như giữa nhân cách của bậc thuyết giảng và những lời Ngài dạy. Ở điểm này, chính Đức Phật đã xác nhận rằng Ngài đã “thực hành” những gì Ngài giảng.

De la Vallee Poussin gọi Phật giáo sơ kỳ là “thực dụng” (pragmatic), trong khi bà Rhys Davids đồng tình với gợi ý của Ewing rằng Đức Phật có thể được xem như một “nhà công lợi” (utilitarian) theo nghĩa một nhà thực dụng, người coi “chân lý là những gì mang lại hiệu quả.” Bà viện dẫn Kinh Kalama và kết luận rằng thước đo duy nhất cần dùng ở đây là: “Giáo lý này tạo ra ảnh hưởng gì trong đời sống của tôi?. Theo đó, chân lý phải được kiểm chứng, được chứng ngộ và được sống; điểm cốt yếu là trở thành, thực chứng và gặt hái lợi ích từ chân lý ấy. Đó là một trạng thái sống, không chỉ là sự nhận thức, mà còn là hiểu biết, sáng tạo, thực hành và ứng dụng trong đời sống.

Vì vậy, để theo đuổi cả giá trị tạm thời lẫn cứu cánh của đời sống, Phật giáo luôn tập trung vào những điều kiện mà con người cần tự chuẩn bị cho chính mình: cần biết gì, cần làm gì, sau khi đã khảo sát lời dạy của truyền thống, để đạt được điều thiện lành mong muốn.Tóm lại: “Nếu anh muốn đến đích, thì phải làm điều này; nếu làm điều này, anh sẽ kinh nghiệm được điều kia.” Conze nhận xét rằng: “Do đó, có thể nói, với một phần sự thật, rằng tư tưởng Phật giáo thiên về cái mà chúng ta gọi là ‘chủ nghĩa thực dụng’.”

Giáo lý Phật giáo trước hết là một thứ “dược liệu”, một loại thuốc tinh thần[, và một trong những danh xưng của Đức Phật là bhisakka, tức “vị lương y tinh thần.” Kinh văn diễn tả: “Cũng như một vị thầy thuốc giỏi có thể nhanh chóng chữa lành bệnh nặng, thì bất cứ khi nào ai nghe được pháp của Tôn giả Gotama, dù qua lời dạy hay điều kỳ diệu, thì sầu, bi, khổ, ưu, não đều tan biến.”

Có thể đặt câu hỏi: vì sao những kinh nghiệm đau khổ vẫn tồn tại trong đời, dù đã có Đức Phật (vị thầy thuốc) và giáo pháp (dược liệu)? Câu trả lời là: Đức Phật chưa bao giờ hứa hẹn sẽ tự mình cứu rỗi thế gian khỏi khổ đau. Ngài chỉ khẳng định rằng Ngài đã chứng ngộ và thuyết giảng chân lý — một chân lý vốn đòi hỏi phải được thực hành và chỉ có giá trị khi được áp dụng. Những lời Ngài dạy sẽ không mang lại lợi ích cho người không thực hành, nhưng sẽ đem lại lợi ích lớn lao cho ai chân thành ứng dụng: “Như một đóa hoa đẹp chỉ có sắc mà không hương, cũng vậy, lời nói khéo không lợi ích gì cho người không thực hành. Ngược lại, nó sẽ sinh lợi ích cho ai thực hành, như một đóa hoa đẹp vừa có sắc vừa có hương.”

Điều đó cho thấy rằng giá trị của giáo pháp phải được đo lường qua việc con người làm gì với nó và phẩm chất đời sống được kết quả từ đó. Con đường đã được Đức Phật chỉ ra, và bất kỳ ai cũng có thể bước theo để đem lại lợi ích cho mình, đạt hạnh phúc, an lạc và cứu cánh tối thượng. Ngài dạy: “Giáo pháp của Ta có khả năng đem lại kết quả (cho người thực hành) ngay trong đời này; giáo pháp ấy được giảng dạy rõ ràng, vượt ngoài giới hạn thời gian, mời gọi con người ‘đến để thấy’, ‘thử và chứng’, dẫn dắt đến mục tiêu và được bậc trí chứng nghiệm ngay trong đời sống này.”

Một vị Bà-la-môn từng hỏi Đức Phật: “Bạch Gotama, Ngài nói rằng giáo pháp của Ngài mang lại kết quả ngay trong đời này. Vậy nó mang lại kết quả đến mức nào?” Đức Phật giải thích: người bị thiêu đốt bởi tham, sân, si thì tự chuốc lấy khổ đau cho mình, cho người, và cho cả hai. Khi tham, sân, si được đoạn trừ, người ấy không còn gây khổ nữa, cũng không còn bị khổ. Vì vậy, giáo pháp mang lại quả ngay trong đời này… Người còn bị tham, sân, si chi phối thì tạo ác trong thân, khẩu, ý, không biết lợi ích của mình, của người, và của cả hai. Nhưng khi tham, sân, si được đoạn trừ, người ấy biết rõ lợi ích của mình, của người, và của cả hai. Như vậy, giáo pháp thực sự mang lại kết quả ngay trong đời này.”

Ở một chỗ khác, khi Bhaddeya hỏi Đức Phật về lời vu cáo rằng Ngài chỉ là một “kẻ phù thủy” lôi kéo đồ chúng, Đức Phật cũng nhấn mạnh đến tính thực tiễn của giáo pháp. Ngài dạy: “Hỡi Bhaddeya, mọi bậc hiền trí đều khuyên đệ tử: ‘Hãy chế ngự tham lam, sân hận, si mê, và nếu làm được thế, thì thân, khẩu, ý sẽ không tạo điều ác.’” Sau đó, khi Bhaddeya xin quy y, Đức Phật bảo: “Này Bhaddeya, Ta có từng bảo rằng ‘hãy chỉ làm đệ tử của Ta, Ta sẽ là thầy của ông’ không?” “Không, bạch Thế Tôn.” Như vậy, việc gọi Ngài là “phù thủy” là vu cáo. Thực ra, nếu mọi người đều hướng theo việc từ bỏ điều ác và thực hành điều thiện, thì điều đó sẽ mang lợi ích lớn lao, hạnh phúc lâu dài cho thế gian.

Một ví dụ khác là lời dạy Đức Phật dành cho Ma-ha-ba-xa-ba-đề (Mahāpajāpatī Gotamī), khi bà xin Ngài chỉ cho một giáo pháp thực tiễn. Ngài dạy: “Này Gotamī, bất cứ pháp nào mà con thấy dẫn đến ly tham chứ không phải tham, giải thoát chứ không trói buộc, buông bỏ chứ không tích tập, đơn giản chứ không tham lam, biết đủ chứ không bất mãn, sống viễn ly chứ không buông lung, tinh tấn chứ không giải đãi, hướng thiện chứ không hướng ác — thì con có thể khẳng định chắc chắn rằng: ‘Đây là Chánh pháp, đây là Giới luật, đây là lời dạy của bậc Đạo sư.’”

Tóm lại, gợi ý thực tiễn và gần gũi nhất của Phật giáo được thể hiện trong lời dạy: “Chớ mong cầu quá khứ, chớ lo âu về tương lai; quá khứ đã qua, tương lai chưa đến. Người nào với chánh niệm quán sát hiện tại, tinh tấn thực hành ngay hôm nay, thì có thể an trú trong chánh pháp. Ai biết được ngày mai mình sẽ chết?”

Bài viết được dịch nguyên văn tiếng Anh qua trang mạng xã hội Buddhism Today.

Bài viết cũng có thể tóm gọn lại những ý chính như sau để các bạn theo dõi 

Ý nghĩa thực tiễn của Phật giáo

++Phật giáo không đặt nặng lý thuyết siêu hình mà hướng con người đến việc “đến để thấy, thử để biết”. Giáo pháp của Đức Phật là để thực hành, để sống, để chuyển hóa khổ đau ngay trong đời này.

++Chân lý không chỉ để hiểu, mà phải trải nghiệm, áp dụng và mang lại lợi ích thực sự. Như đóa hoa đẹp: nếu chỉ có sắc mà không hương thì vô nghĩa; cũng vậy, lời dạy sẽ vô ích nếu không được thực hành.

++ Đức Phật được ví như vị lương y tinh thần, giáo pháp như thuốc chữa bệnh khổ đau. Nhưng thuốc chỉ có tác dụng khi người bệnh chịu uống. Ngài không hứa cứu rỗi, mà chỉ chỉ ra con đường để mỗi người tự đi, tự giải thoát.

++Thực hành giáo pháp giúp đoạn trừ tham – sân – si, từ đó đời sống được an lạc, hạnh phúc và lợi ích cho mình cũng như cho người.

++ Điểm cốt lõi: Đừng bám quá khứ, đừng lo tương lai. Hãy sống trọn vẹn với hiện tại, tinh tấn ngay hôm nay, vì ngày mai là vô thường.