Tam độc tham sân si là gì?

 Tam độc tham sân si là ba trạng thái tinh thần rất tai hại trong Phật giáo, bao gồm ngu si (vô minh), tham lam và sân hận. Tam độc được đại diện trong trung tâm của bánh xe luân hồi dưới hình tướng là lợn (si), chim (tham) và rắn (sân). Tam độc khiến chúng ta không có năng lực phân rõ đúng - sai, hay - dở, tốt - xấu. Vì bị kiềm chế bởi tam độc (tham, sân, si) nên chúng sinh luôn tạo nghiệp ác, từ đó tạo ra trong tâm thức những nghiệp lực dưới dạng tiền định lực, trói buộc tâm thức. Khi mạng sống chấm dứt, chúng ta sẽ bị kiềm chế bởi những tiền định lực ấy sẽ phải đi theo nghiệp lực của mình để tái sinh trong sáu cõi luân hồi với một tâm thức và thân thể của kiếp sống mới, phù hợp với các nghiệp nhân đã tạo tác ra trong quá khứ.

Trong các bức tranh vẽ về bánh xe luân hồi  với hình ảnh: con chim, rắn và lợn cắn đuôi nhau. thì tam độc chính là phần giữa của bánh xe. Những bức tranh vẽ này được đặt tại các thiền viện Phật giáo ở Tây Tạng, nhưng lại không thấy nhiều bức tranh như thế này trong các thiền viện Phật giáo tại Việt Nam

Chúng ta cùng nhau tìm hiểu về ba tam độc như sau:

Tham có 3 loại sau:

Tham tài vật: Là lòng tham những thứ vật chất, tiền bạc, nhà cửa, xe cộ.

Tham sắc dục: Là mạng sống dục, vọng sắc đẹp nói chung là về “thân”.

Tham danh vọng: Là sự tham về sự nổi tiếng, quyền lực, địa vị.

Thế nhưng, tham lam không phải là bản chất của con người. Nhân chi sơ, tính bổn thiện. Con người sinh ra thuần khiết như tờ giấy trắng, trái tim thuần hậu và thiện lương. Lòng tham lớn dần lên theo năm tháng, qua sự giáo dục của gia đình và những bể dâu mà mỗi người gặp phải. Người không biết tiết chế lòng tham thì lòng tham cứ lớn dần mãi lên, đưa lối dẫn đường đến những hành động sai trái. lòng tham càng lớn thì phúc đức càng giảm tiêu tán. 

“Sân” là cơn giận, lòng giận dữ, nóng nảy, thù hận khi không vừa lòng, không được thỏa thích như ý muốn. Bất bình vì bị xúc phạm, nhân đó làm những chuyện sai trái. Sau cơn giận thì trong lòng lại giữ lại lòng oán ghét người đó.

Sở dĩ sân sinh khởi là do lòng yêu thích “cái ta” hay thích “cái của ta”. Nếu người ta mắng nhiếc, chê bai kẻ nào khác có thể ta không thấy giận, nhưng nếu ai chửi bới hoặc khiển trách ta hay người thân của ta, hoặc làm tổn hại tài sản của ta lập tức ta cảm thấy khó chịu ngay. Khi khó chịu tăng dần sẽ trở thành nóng giận. 

Sân giận: không hề tốt cho tim mạch, làm cho tim đập mạnh, máu lên dễ đột quỵ, giận quá hại gan dễ bị mắc các bệnh về gan, nộ khí thương cang. Giận quá mất khôn, không giải quyết tốt vấn đề mà gieo phiền phức.

“Si” là si mê, vô minh, ngu tối. Người vô minh không sáng suốt, không suy xét hiểu biết đúng lẽ phải, đúng sự thật để phán đoán việc hay dở, tốt xấu, lợi hại… nên mới làm những điều nhiễm ô tội lỗi, có hại cho mình và người. Si, vô minh theo thế tục gọi là “dại” hay “ngu”.

Vô minh che lấp tâm trí, làm cho con người không còn nhìn thấy được những phẩm chất dơ bẩn đang gậm nhấm từ bên trong con người khiến các thói hư tật xấu ấy sẽ tăng dần và cuối cùng đưa con người vào con đường tội lỗi triền miên.

Si cũng được chia làm nhiều loại như:

Mất đi khả năng nhận biết đạo lý làm người.

Mất đi khả năng nhận biết bản chất của mọi chuyện.

Mất đi khả năng nhận diện tâm, thân của bản thân.

Bởi vì nguồn cội của khổ đau trên cuộc đời đều khởi đi từ ba tam độc này là ba thứ kịch độc luôn tìm ẩn tự bên trong tâm trí ta khi có điều kiện thì bùng phát ra ngoài, gây hại cho chính bản thân và người xung quanh. Chúng ta cần phải nhận diện được ba tam độc này và tu tập để thanh lọc tâm hồn. Chỉ khi thoát khỏi ba tam độc này, chúng ta mới có thể đạt được niết bàn, là trạng thái cao nhất của sự giải thoát. Trong cuộc sống hàng ngày, chúng ta không thể tránh khỏi những cám dỗ và thử thách của ba tam độc. Tuy nhiên, chúng ta có thể tự mình quản lý được cảm xúc và hành vi của mình. Để làm được điều này, chúng ta cần có những nguyên tắc sống như sau :

- Hết tham: Chúng ta nên biết ơn và hài lòng với những gì mình có, không ham muốn quá đáng những thứ vô thường như tiền tài, danh vọng. Chúng ta nên sống có ích cho xã hội và giúp đỡ người khác.

- Không sân: Chúng ta nên biết tha thứ và yêu thương người khác, không căm ghét hay trả thù. Chúng ta nên sống hòa bình và hợp tác với mọi người.

- Không si: Chúng ta nên học hỏi và rèn luyện trí tuệ, không ngu dại hay mù quáng. Chúng ta nên sống có tầm nhìn và ý nghĩa. Nếu không sớm nhận diện được bản chất và cách kiểm soát nó thì ta sẽ rất dễ trở thành nạn nhân của nó.

Ngay khi 3 thứ này khởi lên thì nó sẽ thiêu cháy tất cả, nào là nhân cách đạo đức, sự sáng suốt, mạng sống của chính chúng ta và tác động không tốt đến những người khác.

Muốn thiện, trước hết phải hết tham. Muốn phúc, trước tiên phải biết đủ, không sân, không si. Vô sở cầu nhi tự đắc, đó mới thực sự là đại trí huệ của đời người.

Tiền của trên đời, cố kiếm thật nhiều rồi chết đi cũng không mang theo được. Tiền tài danh vọng, mất rồi tất cả cũng chỉ là hư vô. Đời người là hữu hạn, nhân sinh là vô hạn, cớ gì mãi tham lam để tự chuốc lấy đau khổ cho mình và làm giảm đi nhân cách của chúng ta.

Khi bị bất kể thứ gì cám dỗ bản thân mình, thì bạn nhất định phải thật tỉnh táo để nhận biết đúng sai. Để có thể nhận biết được lòng tham, khi ta nhận biết được lòng tham trong lòng trỗi dậy. Bản thân của chúng ta biết rằng làm như vậy là sai trái, chúng ta không được làm điều đó . Để tránh khỏi những rắc rối không mong muốn thì sân hận nổi lên thì bạn cần phải chế ngự nó. Nếu không thì chính bản thân của bạn sẽ là nạn nhân của nó. Bởi khi lòng sân nổi lên thì sẽ hãm hại người khác, tuy nhiên bản thân mình sẽ bị thiệt thòi nhiều hơn.

Cho nên đức Phật đã cho rằng khi nào chúng sanh hiểu được rốt ráo và tu tập để thoát khỏi ba tam độc này thì chúng sanh mới tìm thấy được cảnh giới của niết bàn. chúng ta đang sống giữa nhân sinh đều phải thuận theo luân hồi nghiệp báo, tránh không được, nhưng tự mình có thể xây dựng những nghiệp duyên tốt đẹp cho mình.