Phát Triển Một Ý Thức Lành Mạnh Về “Tôi”

Để phát triển một bản ngã lành mạnh, hay ý thức lành mạnh về “tôi” thì cần phải có khả năng quy gán “tôi” về mặt những gì đang xảy ra trong hiện tại và không bị kẹt trong những ký ức về quá khứ hay viễn ảnh về tương lai. Đó là nguyên tắc chung. Các thuật ngữ kỹ thuật là một “bản ngã” và “một nền tảng để quy gán bản ngã vào đó”. Nền tảng là những khoảnh khắc trong kinh nghiệm của mình.

Nhìn vào cả một dòng đời của mình cho đến nay thì ta đã trải nghiệm và chịu ảnh hưởng của tất cả mọi điều xảy ra trong đó, dù mình có nhớ hay không. Điều này có nghĩa là ta đã chịu sự ảnh hưởng của tất cả các thành viên trong gia đình và bạn bè của mình, của việc đi học, thầy cô và tất cả những điều mà mình đã học được. Chúng ta đã chịu ảnh hưởng của tất cả những công việc mà mình đã làm. Ta đã chịu ảnh hưởng của tất cả các phương tiện truyền thông và giải trí mà mình đã xem. Chúng ta đã chịu ảnh hưởng của tất cả những nơi chốn mà mình đã sống và đi du lịch. Cuộc đời của chúng ta, cuộc sống của mọi người, chứa đầy những kinh nghiệm và tác động to lớn, ảnh hưởng đến những gì mình cảm nhận hiện nay: cách mình suy nghĩ, cư xử và nói năng. Tất cả đều tạo ra một sự ảnh hưởng, có thể không phải là tất cả những điều này ở mọi thời điểm, nhưng toàn bộ kinh nghiệm rộng lớn kết hợp với nhau để định hình cách mà mình đang hiện tiền.

Một trong những nguồn gốc chinh của vấn đề là khi không ý thức được tất cả những ảnh hưởng này tác động đến cách mình suy nghĩ, nói năng và hành xử, hoặc khi mình đồng hóa bản thân một cách mạnh mẽ với ảnh hưởng nào đó, và loại trừ những ảnh hưởng khác. Cũng có những ảnh hưởng vô thức mà mình không thừa nhận, và những ảnh hưởng nào đó mà mình đang phủ nhận một cách chủ động.

Toàn bộ quá trình kết hợp những khía cạnh khác nhau trong đời sống liên quan đến việc có một cách tiếp cận toàn diện hơn, bằng cách cố nhận thức được tất cả những ảnh hưởng mà mình tiếp nhận, và kết hợp chúng vào một bức tranh toàn diện. Theo cách đó thì khi ngày càng có nhiều kinh nghiệm xảy ra trong cuộc sống thì nền tảng mà mình quy gán là “tôi” cũng sẽ tiếp tục phát triển. Mặc dù những gì đang xảy ra là một khoảnh khắc duy nhất trong một thời điểm, và chúng ta đang quy gán cái “tôi” vào khoảnh khắc đó, dù sao đi nữa thì trong khoảng khắc ấy, ảnh hưởng của cả đời mình sẽ có mặt ở đó.

Tôi biết có một số liệu pháp mà bạn cố xác định những ảnh hưởng tiêu cực mà mình đã tiếp thu từ cha mẹ. Bạn sẽ lập toàn bộ danh sách về những thói quen và những điều xuất phát từ mẹ của bạn, và một danh sách khác từ cha bạn, để thử ý thức về nó. Trọng tâm thường là những khía cạnh tiêu cực, nhưng đôi khi cũng bao gồm những điều trung lập, như tôi muốn giữ nhà cửa gọn gàng sạch sẽ, hay tôi thích vứt bỏ mọi thứ, hoặc không vứt bỏ các thứ. Tôi thích ăn vào thời gian nào đó trong ngày. Đây là những điều trung lập, phải không?

Nhưng những điều tiêu cực và trung lập này chỉ là một phần của bức tranh. Việc ý thức về tất cả những điều tích cực mà mình đã học hỏi hay chịu ảnh hưởng từ cha mẹ, cũng như từ những thành phần còn lại của gia đình và bạn bè, học đường, nghề nghiệp, v.v... cũng rất quan trọng.

Có một xu hướng tự nhiên mà con người muốn trung thành: trung thành với gia đình, trung thành với nghề nghiệp, trung thành với giới tính của họ, trung thành với rất nhiều điều khác nhau. Vấn đề là mình trung thành với khía cạnh tiêu cực một cách vô thức. Vì vậy, nếu như cha mẹ mình luôn nói rằng mình không tốt, thì chắc chắn là ta sẽ hành động một cách tồi tệ, để được chấp nhận là đúng, mình không tốt. Nhưng nếu trung thành với khía cạnh tiêu cực thì không ích lợi gì, đúng không? Đương nhiên, mình không chối bỏ những tác động này, nhưng thật ra thì việc phàn nàn về điều đó chẳng giúp ích gì. Tuy nó phải được thừa nhận, “Được rồi, tôi đã chịu những ảnh hưởng tiêu cực này”, nhưng nếu đổ lỗi cho phụ huynh hay trường học, hay xã hội về những điều tiêu cực mà mình đã thừa hưởng thì thật ra, chẳng có ích lợi gì.

Thế thì mình thừa nhận và cố gắng thấu hiểu nó. Nhưng rồi thì sao? Vấn đề không phải là phóng đại và ôm ấp nó. Ta có thể thấy mình đã tiếp nhận những ảnh hưởng tiêu cực, và hiểu rằng đó không phải là điều mà mình muốn duy trì. Thay vì vậy thì nên cố nhấn mạnh những khía cạnh tích cực mà mình đã thừa hưởng. Nếu như làm như vậy thì mình sẽ tự động có thái độ rất tích cực, có lòng biết ơn thay vì đổ thừa. Nếu ta nghĩ cha mẹ mình không tốt thì cha mẹ không tốt sẽ sinh ra cái gì? Những đứa trẻ không ngoan! Ngay cả khi đó là điều vô thức thì rất có thể là những gì mình nghĩ sẽ tạo ra đủ các vấn đề về việc thiếu tự tin và tự ti.

Đương nhiên là có ngoại lệ, có những người có thể vượt qua tất cả, nhưng tôi đang nói về những điều thường xảy ra. Nếu như cố gắng có một thái độ tích cực về những điều mình đã thừa hưởng từ cha mẹ, bạn bè, học đường và xã hội thì điều đó sẽ giúp cho mình có cái nhìn tích cực hơn về bản thân, dẫn đến lòng tự tin. Đối với điều này thì miễn là mình không thổi phồng cái “tôi” đó thành “Tôi rất tuyệt vời!”, mà giữ nó ở mức độ thực tế, thì đó là một cái tôi lành mạnh, ý thức lành mạnh về tự ngã.

Tác giả Tiến sĩ Alexander Berzin