Chìm Nổi

Đức Phật dùng hình ảnh người ở dưới nước để Ngài mô tả các loại chúng sinh.

Hạng thứ 1: Lặn xuống rồi đi mất luôn, chìm luôn không ngoi lên nổi. Hạng này hoàn toàn thành tựu với pháp đen bất thiện.

Hạng thứ 2: Nổi lên rồi lại chìm xuống, tức là trong dòng sanh tử luân hồi nó có may mắn, lâu lâu cũng gặp được bạn lành, gặp được thầy bạn minh sư thiện hữu rồi nghe được một mớ rồi lặn luôn.

Hạng thứ 3: Từ dưới nước nổi lên rồi đứng yên đó, tức là mấy cái loại phàm phu như mình. Cũng có tu rồi đứng yên đó chờ có một người nào đó đi ngang họ đẩy một phát nữa hoặc là kéo vô bờ. Hạng này gọi là hạng thiện phàm phu, nghĩa là chìm thì không chìm mà lửng lửng chờ có thầy bạn tới họ đẩy cho. Thí dụ những người mà gặp được Phật là những người vậy đó, chờ Ngài kéo một tay vào bờ hoặc là Ngài đẩy một tay vào lưng để cho đi tới.

Hạng thứ 4: Nổi lên rồi nhìn quanh, bắt đầu quan sát. Mấy người này có hy vọng lắm, là vì sao ? Bởi khi họ nhìn quanh quan sát coi bến bờ nằm ở đâu, cách họ bao xa và ai là người họ có thể kêu cứu, có thể nhờ cậy. Hạng này được gọi là Tu đà hoàn.

Hạng thứ 5: Vị Tư đà hàm là vị trồi lên rồi bơi tới, bơi vào bờ hoặc bơi về phía trước nhưng mà đại khái là bơi chứ không có đứng yên.

Hạng thứ 6: Vị A na hàm thì trong lúc bơi tìm được cái chỗ để nghĩ ngơi trước khi vào bờ.

Hạng thứ 7: Vị A la hán thì giống như người từ ở dưới nước nổi lên nhìn quanh, bơi tới kiếm chỗ nghĩ ngơi qua hết, vị này đã vào bờ được rồi, đứng trên bờ ngon lành rồi, không còn mắc mớ gì dòng chảy bên dưới chân mình nữa.

Bài pháp thoại chìm nổi đã đăng trên trang web của sư Toại Khanh. Bạn có thể vào để tham khảo. Riêng tôi khi đọc xong thì đã có những suy nghĩ cho riêng mình như sau

Chìm Nổi – Một Dòng Suy Niệm

Có những lúc ngồi yên trong chiều tĩnh lặng, tôi tự hỏi: mình đang ở đâu trong dòng nước mênh mông của luân hồi? Đang bơi? Đang nổi? Hay vẫn còn chìm?

Đức Phật từng dùng hình ảnh mặt nước để mô tả các loại chúng sinh – đơn giản mà sâu sắc lạ thường. Trong dòng nước ấy, có kẻ chìm không thấy tăm hơi, có người nổi lên rồi lại lặn xuống, có kẻ thì lững lờ một chỗ chờ ai đó đẩy vào bờ, và có người đã bắt đầu bơi, đã biết nhìn quanh, biết đâu là hướng ánh sáng mà đi tới.

Tôi nghĩ đến hạng người đầu tiên – những kẻ chìm luôn không ngoi lên được. Họ không phải không biết rằng mình đang chìm, mà là đã trót thành tựu trong bóng tối. Họ chấp nhận nước như cõi sống tự nhiên, không còn khao khát bờ. Nghĩ đến họ, tôi chợt thấy rùng mình – vì biết đâu, có những ngày mình cũng giống họ, buông mình trôi đi trong thói quen, trong phiền não, trong những lý lẽ bao biện cho chính mình.

Rồi có những người, như những làn bọt nước – nổi lên một chút rồi lại chìm xuống. Họ đã từng nghe pháp, từng gặp minh sư, từng chạm vào ánh sáng của trí tuệ... nhưng chỉ thoáng qua. Ánh sáng không đủ để giữ họ ở lại. Họ lại trôi đi, mịt mù giữa dòng xoáy. Tôi cũng đã có những năm tháng như vậy – nghe được một câu hay rồi tưởng mình đã giác ngộ, nhưng chỉ vài ngày sau đã quay về với những phản ứng cũ kỹ. Những lần ngoi lên rồi lại lặn ấy, tôi gọi là “khoảnh khắc tạm tỉnh trong cơn mê”.

Có một hạng người nữa – cũng từ dưới nước nổi lên nhưng chưa biết bơi, chỉ đứng đó, lơ lửng, đợi một bàn tay kéo vào bờ. Họ chưa hẳn mê, cũng chưa hẳn tỉnh. Họ là phàm phu thiện lành. Tôi nhận ra phần lớn chúng ta là như vậy. Lên được khỏi mặt nước đã là điều đáng quý rồi. Nhưng dường như chúng ta vẫn cần một cú huých, một sự đánh thức từ một vị thầy, một quyển sách, một lần đau khổ tận cùng. Chỉ cần ai đó đi ngang, chìa tay – là ta có thể vào bờ.

Đặc biệt hơn, có người sau khi nổi lên, bắt đầu quan sát. Họ nhìn quanh – để xác định phương hướng, đo lường khoảng cách, tìm hiểu dòng chảy, tìm người giúp đỡ. Họ là Tu đà hoàn – những người thực sự có hi vọng. Tôi nghĩ, đó là khi ta bắt đầu biết tự vấn: “Ta đang ở đâu? Làm sao để đi tiếp?” Một câu hỏi chân thành cũng đủ đánh dấu khởi đầu cho cuộc hành trình thật sự.

Có người không đứng yên quan sát nữa, mà bắt đầu bơi. Họ là những vị Tư đà hàm – biết mình phải làm gì, tuy chưa đến nơi, nhưng đã không quay đầu. Trong đời sống, tôi ngưỡng mộ những người như vậy – bền bỉ, miệt mài, không cần ồn ào mà vẫn từng ngày từng chút vượt thoát chính mình.

Còn những vị A na hàm, họ vừa bơi vừa tìm được nơi để nghỉ – như đã vượt qua được phần lớn sóng gió. Họ có được sự an tịnh giữa dòng nước, không phải do may mắn, mà do công phu tu tập lâu dài. Nhìn họ, tôi hiểu rằng sự nghỉ ngơi thật sự không phải là trốn chạy khỏi dòng đời, mà là ngay trong dòng đời vẫn giữ được nội tâm an lành.

Và cuối cùng là những người đã bước lên bờ – các bậc A la hán. Họ không còn bị cuốn theo dòng nước nữa, không còn lắng lo chìm nổi. Họ đứng trên bờ với đôi chân vững chãi, lòng nhẹ như mây. Ngày nào đó, tôi mong mình cũng sẽ chạm được bờ ấy – không phải bằng ao ước, mà bằng từng hơi thở chánh niệm, từng bước chân tỉnh thức mỗi ngày.

Tôi không biết hiện tại mình thuộc hạng nào trong dòng nước ấy. Có thể chỉ là một kẻ lơ lửng, chưa biết bơi, chưa dám nhìn quanh. Nhưng ít nhất, tôi đã bắt đầu quan sát – đã lắng nghe được tiếng nước chảy quanh mình, đã thấy được ánh sáng le lói của một bờ xa.

Và tôi tin – chỉ cần không để mình chìm – là đã có cơ hội để đi tới.