Lịch sử nhân loại đã bao lần xây dựng và sụp đổ dưới sức mạnh của ngọn lửa – một thứ vừa tạo dựng sự sống, vừa có thể hủy diệt tất cả. Lửa không chỉ là một hiện tượng vật lý, mà còn là biểu tượng sâu xa trong đời sống tinh thần và tín ngưỡng của con người suốt hàng ngàn năm.
Ngay từ thời cổ đại, ở nhiều nền văn hóa như Bái Hỏa giáo (Zoroastrianism) tại Ba Tư, hay truyền thống Bà-la-môn ở Ấn Độ, lửa được tôn thờ như một hiện thân của thần linh – biểu tượng cho ánh sáng, sự sống, và cả sự trừng phạt. Những ngọn lửa ấy được giữ cháy suốt hàng ngàn năm, không tắt, vì người ta tin rằng nếu lửa tắt, thì đó là điềm gở cho đất nước.
Tại sao lửa được thờ phụng?
Lửa kỳ lạ ở chỗ: ta thấy nó nhưng không nắm bắt được, lại có thể cảm nhận hơi ấm của nó dù không chạm vào. Lửa có – mà như không, không – mà lại có. Nó vừa gần gũi, vừa huyền bí. Và chính vì vậy, lửa vừa là bạn đồng hành của con người trong sinh hoạt (nấu ăn, sưởi ấm, chiếu sáng), lại vừa có thể trở thành tai họa khi mất kiểm soát.
Chính sự lạ lùng ấy khiến con người xưa thờ lửa như một vị thần. Và cũng như bao tôn giáo khác, đã từng có những giáo sĩ, những nhà cầm quyền lợi dụng niềm tin vào ngọn lửa để xây dựng quyền lực – từ nghi lễ nhẹ nhàng như dâng sữa, đường, gạo… đến các tế lễ máu me, hy sinh người sống để “làm vừa lòng thần lửa”. Có nơi, có thời kỳ, người ta tin rằng thần lửa mà hài lòng thì đất nước mới thái bình, nhân dân mới yên ổn. Những ai nắm quyền "thay mặt thần linh" liền dễ dàng thao túng cả xã hội.
Câu chuyện ông Bà-la-môn thờ lửa và bài học từ Đức Phật
Trong một bài kinh, Đức Phật kể chuyện một vị Bà-la-môn tên là Uggatasarìra, người chuyên tổ chức lễ cúng tế lửa. Ông đến gặp Đức Phật và hỏi rằng: “Ngài có nghe người ta khen lễ cúng lửa không?”
Đức Phật trả lời: “Việc nghe khen hay chê thì có ích gì. Câu hỏi quan trọng không phải là người ta có khen hay không, mà là cúng lửa như thế nào mới có lợi ích thực sự?”
Ở đây, Đức Phật không bác bỏ niềm tin, không chỉ trích tập tục. Nhưng Ngài mời gọi ta suy nghĩ sâu sắc hơn: việc gì có lợi ích chân thật, mang lại hạnh phúc bền vững cho con người thì hãy làm. Còn nếu chỉ là hình thức, là mê tín, là lợi dụng – thì dù được khen ngợi cũng không thật sự có giá trị.
Phật giáo dạy gì?
Điều đặc biệt trong giáo lý Đức Phật là Ngài luôn dạy ta nhìn mọi sự vật hiện tượng từ nhiều góc độ: từ trên xuống, từ dưới lên, từ trong ra, từ ngoài vào. Không chấp một phía, không nhìn lệch lạc.
Ngài không chỉ dạy đạo giải thoát xa xôi, mà còn chỉ dạy cách làm một người con hiếu thảo, một người bạn tốt, một người công dân biết sống có đạo đức. Nhưng đồng thời, Ngài cũng nhắc rằng: chỉ cần còn dính mắc vào cái “tốt” hay “xấu”, còn phân biệt và chấp thủ, thì vẫn còn trong vòng luân hồi sanh tử, vẫn còn khổ đau.
Vì vậy, Đức Phật dạy ta đoạn trừ điều ác bằng cách thấy rõ sự nguy hại của nó. Khi đã đoạn trừ được ác rồi, thì cái thiện cũng cần buông bỏ – không phải vì chán ghét nó, mà vì không còn dính mắc, không còn khởi tâm phân biệt. Đây là tầng tu cao – của người không còn mong cầu giàu sang hay sợ nghèo khổ, không còn vướng vào danh lợi hay hình thức.
Như Hải Thượng Lãn Ông từng viết:
"Thiện diệc lãn vi hà huống ác,
Phú phi sở nguyện khởi ưu bần?"
(Việc thiện mà còn lười, thì nói gì đến việc ác?
Không ham giàu thì việc nghèo cũng đâu khiến ta lo lắng?)
Chúng ta thường lo sợ nghèo vì ham giàu. Cũng như thường chấp vào cái thiện mà vô tình tiếp tục dính mắc trong luân hồi.
Bài học của Lữa là hãy tỉnh thức khi thắp lên ngọn lửa trong lòng mình. Đừng để nó thiêu đốt bản thân hay người khác, mà hãy để nó sưởi ấm và soi sáng trí tuệ.
*** Bài viết này được viết lại khi đọc xong bài pháp thoại về lữa của sư Toại Khanh. Có thể vào trang web của sư để đọc nguyên văn bài lửa với những thí dụ khá dí dỏm của sư dùng ngọn lữa để thuyết giảng. Tuy nhiên ở đây tôi chỉ muốn chia sẻ một chút hiểu biết về bài pháp thoại của sư qua cách suy nghỉ riêng của mình có thể cũng không giống lắm với ý của sư. Thực tập con đừờng tu học đạo Phật thì rất dễ những cũng rất khó và mỗi chúng ta chỉ có thể tự mình thắp đuốc mà đi thôi.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét