Khái niệm về thời gian

 

Thời gian là một khái niệm trừu tượng mà chúng ta sử dụng để đo lường sự biến đổi của vũ trụ. Thời gian có ảnh hưởng đến mọi khía cạnh của đời sống, từ tôn giáo, khoa học cho đến triết học. Thời gian là nguồn gốc của sự sinh và diệt, là biểu hiện của sự vô thường và không tự nhiên. Chúng ta cần phải hiểu rõ thời gian để sống một cuộc đời có ý nghĩa và hạnh phúc.

Đạo Phật dạy chúng ta rằng thời gian là một chu kỳ vô tận, không có điểm bắt đầu và kết thúc. Thời gian không phải là một thực thể cố định, mà là một quá trình liên tục của nhân quả. Thời gian không phải là một đối tượng có thể kiểm soát hay chi phối, mà là một điều kiện để chúng ta thực hành đạo. Đạo Phật khuyên chúng ta nên sống trong hiện tại, không lưu luyến quá khứ hay lo lắng tương lai. Chỉ khi chúng ta sống trong hiện tại, chúng ta mới có thể nhận ra sự thật của vũ trụ và giải thoát khỏi vòng luân hồi.

Thế giới hiện tượng của chúng ta là một thế giới biến đổi không ngừng. Thời gian làm cho mọi sự hư hoại và tan vỡ. Dù là con người, động vật, thực vật hay vật chất, dù là cao sang hay hèn mọn, dù là thiên đàng hay địa ngục, dù là vĩnh cửu hay tạm bợ, đều không thoát khỏi sự ảnh hưởng của thời gian. 

Thời gian chính là một điều mà chúng ta quan tâm nhất là trong tôn giáo, khoa học và triết học. Bởi vì thời gian là sự tồn vong của vũ trụ. Chúng ta và mọi loài mọi vật đều bị hủy diệt theo thời gian đây là sự vô thường hay nhắc đến trong đạo Phật. Cho nên thời gian vừa là người sáng tạo và cũng là người hủy diệt. Vậy nên chúng ta phải có sự đánh giá như thế nào về thời gian trong vòng đời sống của con người. Đạo Phật khuyên chúng ta phái sống ở thời điểm hiện tại, đừng nghĩ gì về thời vàng son của quá khứ và tương lai là một thời điểm nào đó chưa xảy ra. Vậy thời gian chính là rất quý báu.

Đạo Phật đã nhấn mạnh về sự trường cửu của cỗ máy thời gian để giáo hóa về bản tính vô thường của thế giới. Đại thể: Trong thế giới hiện tượng của chúng ta, thời gian là mạnh nhất, bởi vạn vật được tạo nên bằng sự kết hợp với nhau từ những thành phần riêng lẻ, nên sự tan rã của chúng trong dòng chảy thời gian là không sao tránh khỏi; sự sống kết thúc trong tuổi già bằng cái chết; các dinh thự đền đài dù nguy nga tráng lệ đến đâu cũng sẽ hư mục và sụp đổ; các thiên hà, các ngôi sao, các hành tinh được hình thành phát triển rồi tự hủy hoại. Hảy nhìn thế giới chúng ta đang trải nghiệm sự hủy hoại của chiến tranh và sự phát minh về não bộ thông minh đang làm suy mòn lối sống và tư duy của chúng ta.

Theo truyền thống phật giáo nguyên thủy thì thậm chí ngay cả những con người đạo hạnh khả kính đã đạt tới ngôi vị thánh ở những cõi trời tôn giáo; nhưng rồi họ cũng bị thời gian làm cho mọi sự ở đó trở nên nhàm chán, tạo thành hạt giống bất mãn và là nguyên nhân kéo họ ra khỏi thiên đường; để rồi lại rơi xuống vòng sinh tử thấp hèn. Vậy là cả thánh lẫn phàm đều chịu khuất phục trước thời gian, một khi còn nằm trong dòng chảy của nó. Từ những quan niệm và cảm xúc trái ngược nhau của con người về thời gian đã cho thấy ý nghĩa triết học của nó đối với đời sống con người thật vô cùng quan thiết.

Bởi vì là vô thừong mỗi chúng  sinh chỉ là một hệ thống nghiệp báo được khép kín trong chu trình sinh, lão, bệnh, tử; nên toàn thể vạn vật trong vũ trụ chỉ là một hệ thống nghiệp báo cộng đồng, cho dù vô cùng rộng lớn, vô cùng dài lâu, cũng vẫn phải khép kín trong chu trình thành, trụ, hoại, không của nó. Hiển nhiên, ngày nay chúng ta đều đã biết vũ trụ mà chúng ta đang sống được sinh khởi cùng với thời gian cách đây khoảng mười lăm tỷ năm trong một vụ nổ lớn, và tất yếu sẽ đứng trước hai cái chết đang chờ đợi nó trong tương lai. Hoặc chết bởi sự thiêu hủy của một vũ trụ co dãn về trạng thái nhiệt độ ban đầu khủng khiếp của nó, hoặc chết do sự giá lạnh của một vũ trụ dãn nở cho đến hết năng lượng. Bề nào thì sự kết thúc của vũ trụ cũng sẽ khiến vật chất của nó bị phân rã và tan vào hư không, do đó sẽ kéo theo sự kết thúc của thời gian. Trạng thái này của vũ trụ hoàn toàn giống với thời kỳ gọi là “không kiếp” được mô tả trong nhiều cuốn kinh của đạo Phật.

Một khi ta nhận thức được tính hữu hạn của thời gian là sinh khởi và kết thúc cùng vũ trụ tức thì đặc điểm tuyến tính giả hiệu của nó biến mất, mà thay vì chỉ còn một thời gian cầu tính, tròn trịa, sản phẩm của nghiệp báo luân hồi, được khép kín bằng chu trình sinh diệt thế gian. Nhận thức này sẽ khiến ta ngộ ra rằng: không hề có sự trôi đi của một thời gian đích thực nào cả! mà chỉ có chu trình sinh diệt của những thực thể mang nghiệp báo luân hồi. 

Khi ta đang đi trên một con tàu ta thấy cảnh vật hai bên đường. Khi nào con tàu dừng lại, cảnh vật sẽ dừng trôi. Điều này hoàn toàn đúng cho những chủ thể đang hành trình trên con tàu nghiệp báo của chu trình sinh diệt. Chính là sự chuyển động theo tiến trình nhân quả của con tàu đã tạo nên cái ảo giác của sự trôi đi của thời gian. Một khi con tàu dừng lại, xem như các chủ thể đã đoạn nghiệp, nên thấy thời gian lập tức ngừng trôi và chúng ta hảy nắm bắt thời gian cũng là một điều kiện để chúng ta tu tập và giác ngộ.