Trí tuệ giác ngộ không thể diễn đạt bằng lời, vì ngôn ngữ thế gian chỉ là công cụ thô sơ, không thể chứa đựng được thực tại tuyệt đối. Mọi lời nói đều biến sự thật thành phiên bản giới hạn, bị hiểu sai tùy theo kinh nghiệm của mỗi người. Vì vậy, thay vì trả lời thẳng, bậc thầy thường dùng phương pháp gián tiếp: gợi mở, đặt câu hỏi, hoặc tạo tình huống để người học tự mình nhận ra. Bởi vì chỉ khi tự thấy bằng tâm mình, chân lý mới thực sự hiện hiện. Trí tuệ giác ngộ là ánh sáng vượt ngoài mọi khuôn khổ của suy nghĩ và ngôn từ. Dù ngôn ngữ là phương tiện giao tiếp mạnh mẽ của con người, nó vẫn không đủ sức để truyền tải trọn vẹn chân lý tuyệt đối. Mỗi khi chúng ta cố gắng mô tả trí tuệ giác ngộ bằng lời nói, thực tại sống động ấy lập tức bị bóp méo, bị giới hạn trong những khái niệm đã có sẵn. Đây chính là lý do vì sao các bậc giác ngộ, suốt từ ngàn xưa, thường chọn im lặng hoặc sử dụng phương pháp gián tiếp để hướng dẫn người học — bởi vì chân lý không thể truyền trao bằng lời, chỉ có thể tự thân thể nghiệm.
Ngôn ngữ không đủ sức diễn tả chân lý
Ngôn từ vốn chỉ là những ký hiệu do con người tạo ra để biểu đạt kinh nghiệm sống. Khi dùng nó để nói về những điều vượt khỏi kinh nghiệm thông thường, như trí tuệ giác ngộ, lời nói lập tức trở nên bất lực. Dùng ngôn từ để miêu tả giác ngộ chẳng khác nào cố gắng múc cả đại dương bằng một chiếc ly nhỏ — hoàn toàn không thể chứa đựng trọn vẹn.
Hơn nữa, mỗi người nghe đều diễn giải lời nói dựa trên kho kinh nghiệm riêng của mình. Cũng như nhóm người mù cùng sờ voi: người chạm vào chân voi thì nói voi như cột nhà, người chạm vào tai voi thì bảo voi như cái quạt... Ai cũng tin rằng mình hiểu đúng, nhưng kỳ thực chỉ nắm bắt được một phần nhỏ, rất nhỏ, của sự thật.
Trí tuệ giác ngộ không nằm trong khái niệm "có" hay "không"
Trí tuệ giác ngộ không phải là một đối tượng để định nghĩa, không phải là một khái niệm để bàn luận. Nó là một thực tại sống động, vượt ngoài mọi hệ thống tư duy. Ngay khi ta đặt cho nó một cái tên, nó đã trở thành một thứ có thể bị hiểu sai, bị diễn giải sai lạc.
Bởi vậy, khi có người hỏi Đức Phật về những vấn đề siêu hình như sự tồn tại sau cái chết, bản chất của vũ trụ, Ngài thường chọn im lặng. Không phải vì Ngài không biết, mà vì bất kỳ câu trả lời nào cũng sẽ vô tình dẫn người nghe vào chấp trước.
Nếu Ngài nói "có sự tồn tại sau cái chết", con người sẽ bám víu vào đó như một lẽ tuyệt đối. Nếu Ngài nói "không có gì sau cái chết", người ta dễ rơi vào chủ nghĩa hư vô. Trong khi thực tại chân thật lại vượt ngoài cả hai cực đoan "có" và "không".
Ngôn ngữ kéo con người vào nhị nguyên, trong khi giác ngộ vượt ngoài nhị nguyên
Ngôn ngữ bản chất luôn mang tính nhị nguyên — phân chia đúng/sai, có/không, còn/mất. Khi nói ra một điều gì đó, tự nhiên ta đang đặt nó vào một cực so với cực kia. Nhưng trí tuệ giác ngộ thì không ở trong bất kỳ sự phân đôi nào. Nó tự do, tĩnh lặng và toàn vẹn trong chính nó.
Chính vì vậy, các bậc giác ngộ không truyền dạy bằng những câu trả lời thẳng thắn. Thay vào đó, họ khéo léo dẫn dắt người học tự mình khám phá.
Họ có thể đặt ra những câu hỏi, tạo ra những tình huống, hoặc đơn giản là chỉ một cái nhìn, một cử chỉ, để đánh thức sự tự ngộ nơi học trò.
Bởi vì, chỉ khi người học tự thân trải nghiệm, tự mình "chạm vào" thực tại bằng tâm tỉnh thức, thì trí tuệ giác ngộ mới thực sự hé mở.
Trí tuệ giác ngộ là một thực tại không thể diễn đạt bằng lời, không thể gói trọn trong bất kỳ khuôn khổ nào của suy nghĩ hay khái niệm. Ngôn ngữ chỉ có thể chỉ ra phương hướng, nhưng không thể thay thế cho trải nghiệm trực tiếp.
Vì thế, trên hành trình tìm kiếm chân lý, điều quan trọng không phải là tích lũy nhiều hiểu biết lý thuyết, mà là buông bỏ mọi chấp trước vào ngôn từ, lặng lẽ mở tâm ra trước thực tại đang sống động ngay đây, bây giờ.
Giác ngộ không nằm trong những gì ta nói, ta nghĩ, mà ở nơi tâm rỗng rang, sáng tỏ, sẵn sàng trực nhận sự thật bằng chính sự sống thực nghiệm của mình.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét