Trong mọi pháp hành thiền của Phật giáo, việc tu tập thường khởi đầu bằng thiền Chỉ (Samatha) – tức là làm cho tâm được an tĩnh, ổn định – rồi mới tiến tới thiền Quán (Vipassana) để phát sinh trí tuệ.
Pháp hành của Thiền sư Ajahn Chah rất thực tế và dễ áp dụng trong đời sống thường nhật. Ngài dạy rằng bước đầu tiên là thực hành quán niệm hơi thở (Anapanasati) – chú tâm vào hơi thở ra vào tại điểm chóp mũi hoặc môi trên.
"Điều quan trọng là phải thấy rõ hơi thở – khi thở ra, biết rõ là thở ra; khi thở vào, biết rõ là thở vào. Khi bước đi, thì biết rõ cảm giác bàn chân chạm đất."
Lúc mới tập, nếu chưa thể chú tâm ngay tại mũi, bạn có thể theo dõi dòng chảy của hơi thở: từ mũi xuống ngực và bụng khi hít vào, rồi từ bụng lên ngực và mũi khi thở ra. Khi tâm đã định hơn, chỉ cần theo dõi hơi thở tại mũi.
Để hỗ trợ sự chú tâm, Thiền sư khuyên có thể niệm thầm câu "Bud-dho": “Bud” khi hít vào và “dho” khi thở ra. Có thể thay bằng “Dhammo” hoặc “Sangho”, miễn là giúp tâm an trú.
Mục đích của câu niệm không phải là cầu nguyện, mà là để giúp tâm định vào một điểm.
Khi đang theo dõi hơi thở, nếu có tạp niệm khởi lên, hãy nhẹ nhàng gạt bỏ.
“Đừng nghĩ đến điều gì hết – chỉ theo dõi hơi thở.”
Ajahn Chah nhấn mạnh điều này nhiều lần. Ngay cả những suy nghĩ như “tôi muốn tâm được yên”, hay “tôi muốn đạt được gì đó” cũng là chướng ngại.
Đối diện với khó khăn ban đầu là một trở ngại phổ biến là tâm không chịu yên: càng cố ép thì nó càng loạn. Nhiều người vì thế mà nản, cho rằng mình không thể tu. Ajahn Chah hiểu rất rõ điều này nên luôn nhấn mạnh:
“Tâm chưa được huấn luyện thì bản chất tự nhiên của nó là dao động, suy nghĩ lung tung. Thấy được điều này là bước đầu để hiểu rõ tâm mình ‘như thật’ – tức là thấy mọi sự đúng như bản chất của nó.”
Khi ta hiểu rằng tâm phàm là như thế, thì sẽ bớt khổ khi thấy mình chưa thể kiểm soát nó. Lúc đó, hành giả có thể mỉm cười mà nói: “À, thì ra vọng tưởng là như vậy”, thay vì muốn triệt tiêu nó ngay lập tức.
Điều cốt yếu không phải là cố gắng điều khiển hơi thở hay tập trung tư tưởng gắt gao, mà là thấy biết một cách tự nhiên. Đó chính alf theo dõi mà không kiểm soát.
Ajahn Chah chia sẻ kinh nghiệm của chính mình như sau:
“Khi tôi không cố gắng làm gì cả thì tâm rất bình thường. Nhưng khi tôi cố tập trung thì tâm lại rối loạn. Càng cố gắng, càng có mong cầu, thì càng bám chấp – và tâm lại càng loạn hơn.”
Tuy không kiểm soát, nhưng cũng không phải để mặc tâm bị phiền não lôi kéo. Khi bạn nhận ra cảm giác chỉ là hiện tượng sinh khởi, không có thực thể, thì bạn có thể buông bỏ được.
Ví dụ: khi ngồi thiền mà có tiếng động khiến bạn bực bội – thật ra tiếng động không phải là nguyên nhân, mà chính tâm bạn đã tạo ra phiền não. Nếu bạn chỉ nhận biết tiếng động như một hiện tượng, rồi trở lại với hơi thở, thì tâm vẫn an bình.
Biết rõ nhưng không bám níu, đó là điều quan trọng. Khi không còn dính mắc vào cảm xúc, thì tâm trở nên nhẹ nhàng, tự do.
Thiền trong mọi tư thế cũng chính là lời khuyên rất hữu ích cho cư sĩ tại gia. Sự chú tâm không chỉ có khi ngồi thiền. Ngay cả lúc đi, đứng, nằm, ngồi – nếu hành giả hằng biết tâm mình đang thế nào, cảm xúc gì đang sinh khởi – thì tâm vẫn giữ được sự tĩnh lặng.
Đây là lợi ích lớn của thiền Chỉ: giúp tâm an tịnh trong đời sống thường ngày, không chỉ trên bồ đoàn. Không dừng lại ở Định chính là không dừng lại ở sự an tịnh.
Ngài nói :
“Tâm an định giống như no bụng sau khi ăn – đó là tạm thời, không phải cứu cánh.”
Tâm an định chỉ là nền tảng để phát triển trí tuệ (Paññā) – nhìn rõ bản chất vô thường, khổ, vô ngã của các pháp. Đó mới là mục tiêu cuối cùng của sự tu tập.
Tóm tắt lại pháp hành của Ajahn Chah nhấn mạnh:
Theo dõi hơi thở một cách tự nhiên, không cố ép tâm.
Biết rõ nhưng không bám chấp vào cảm xúc, suy nghĩ.
Tâm an tịnh sẽ đến khi sự chú tâm thuần thục.
Sự an định là phương tiện, không phải mục tiêu cuối cùng.
Từ định, phải phát triển trí tuệ – đó mới là con đường giải thoát.
“Chỉ cần biết rõ tâm mình mà không bị nó lôi kéo – đó là tu.”
Bài viết này được viết lại khi đọc qua bài pháp thoại của ngài Ajahn Chah theo sự hiểu biết của tôi. Hy vọng sẽ giải đáp một ít thắc mắc qua việc tu tập thiền chỉ.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét