Phật giáo luôn là con đường sống động, thích ứng với từng thời đại. Tuy nhiên, cách tu tập của con người ở thế kỷ 16 và thế kỷ 21 có nhiều điểm khác biệt sâu sắc. Sự khác biệt đó không chỉ nằm ở hình thức hành trì – như đảnh lễ, trì chú, tụng kinh – mà còn ở căn cơ, nhận thức và tâm lý của con người qua mỗi thời kỳ.
Bài viết này hy vọng sẽ giúp bạn hiểu rỏ hơn về quan niệm này của đạo Phật khi so sánh sự khác biệt của hai thời đại.
Trong thế kỷ 16, phần lớn người tu tập tin tưởng tuyệt đối vào nghi lễ và cầu nguyện. Đảnh lễ, trì chú, thọ quán đảnh được xem như phương tiện giúp thanh tịnh tâm hồn và tích lũy công đức. Thời ấy, niềm tin mạnh hơn lý trí, con người ít khi đặt câu hỏi:
“Lễ lạy này có thật sự giúp ích cho tâm không?”
“Trì chú như thế nào mới mang lại an lạc thực sự?”
Không ai nghi ngờ hay phân tích. Người nào nghi ngờ thậm chí bị xem là phạm tội, bị kết luận là không kính Phật. Nói cách khác, Phật giáo của thế kỷ 16 là Phật giáo của niềm tin tuyệt đối, nơi tâm người tu còn trong sáng, đời sống chậm rãi, ít phiền não, ít căng thẳng. Cho nên đã có rất nhiều vị Phật và Bồ Tát trong thế kỷ này
Nhưng ngày nay khoa học và tâm bệnh là hiện thực của kỷ 21, đời sống hiện đại khiến con người phức tạp hơn, căng thẳng hơn, và lý trí hơn. Chúng ta không còn dễ dàng tin vào những điều không có bằng chứng. Khoa học phát triển khiến tâm thức con người đòi hỏi tính thực nghiệm – nghĩa là phải thấy rõ, phải kiểm chứng được hiệu quả. Cho nên đã có rất nhiều người không còn tin vào tôn giáo
Do đó, nhiều người đặt câu hỏi:
“Trì chú có thật giúp tôi bớt sân không?”
“Lễ lạy có làm tôi an hơn, hay chỉ là hình thức?”
Thêm vào đó, xã hội hiện đại còn sản sinh ra nhiều tâm bệnh mới như rối loạn lo âu, căng thẳng thần kinh, trầm cảm, và đặc biệt là rối loạn thiếu tập trung (ADHD). Những căn bệnh này cho thấy tâm con người ngày nay không còn an ổn như người xưa. Vì vậy, nếu vẫn dùng “thuốc” cũ – nghĩa là chỉ lạy, tụng, cầu nguyện – thì hiệu quả chữa lành tâm không còn như trước.
Tu tập, về bản chất, là liều thuốc cho tâm. Mà tâm bệnh thay đổi, thì phương pháp cũng phải đổi theo. Người hành giả thế kỷ 21 cần những “bài thuốc mới”: thiền chánh niệm, quán chiếu tâm, hiểu rõ cơ chế của cảm xúc và khổ đau để tự điều phục.
Đức Phật không dạy một tín ngưỡng cứng nhắc, mà là một khoa học của tâm. Khi Đức Phật nói về vô thường, vô ngã, nhân duyên… đó không phải là lời huyền bí, mà là sự quan sát khách quan về vận hành của tâm và đời sống. Ngày nay, các ngành tâm lý học, y học thần kinh dần chứng minh rằng những gì Ngài dạy cách đây 2.500 năm hoàn toàn phù hợp với khoa học hiện đại. Vì thế, Phật giáo của thế kỷ 21 chính là Phật giáo của khoa học tâm linh – nơi sự thực hành, quán chiếu, và chuyển hóa nội tâm trở thành trọng tâm, chứ không còn là nghi lễ hình thức. Tôi luôn tin rằng Đức Phật – nhà khoa học của tâm linh.
Điều này không có nghĩa là đảnh lễ hay trì chú không còn giá trị. Ngược lại, nếu hành trì đúng cách – với tâm tỉnh thức – chúng vẫn là phương tiện tốt để quay về chánh niệm. Nhưng nếu ta chỉ tụng đọc mà tâm vẫn sân hận, vẫn bất an, thì cần xem lại:
“Ta đang tu hay chỉ đang diễn một nghi lễ?”
Người tu thời nay cần học cách quan sát tâm sau mỗi hành trì:
– Trì chú xong, tâm có nhẹ hơn không?
– Lạy Phật xong, lòng có bớt nóng giận không?
Nếu có, đó là tu. Nếu không, phải đổi phương pháp.
Phật giáo hôm nay không đòi hỏi chúng ta trở về với hình thức xưa, mà khuyến khích thực hành phù hợp nghĩa là chúng ta nên học cách tu trong thời hiện đại
Học chánh niệm để quân bình thân – tâm.
Quán chiếu để hiểu mình và người.
Sống tỉnh thức giữa đời sống nhanh, nhiều phiền não.
Phật giáo, vì thế, không dừng ở tín ngưỡng, mà là khoa học của sự hiểu biết và tỉnh thức. Ở thời đại này, tu hành không nhất thiết phải vào chùa, mặc áo nâu, hay lạy suốt đêm. Chỉ cần bạn ngồi xuống, thở sâu, nhận ra mình đang giận – và không chạy theo cơn giận đó – thì bạn đang tu. Chỉ cần bạn biết dừng lại, không phản ứng vội, không nói lời làm tổn thương người khác – đó cũng là tu.
Tu như thế, nhẹ nhàng, tự nhiên, mà hiệu quả vô cùng, nếu thực hành thì ai cũng là cư sĩ tại gia.
Như vậy, tu hành không chỉ là lễ lạy hay tụng niệm, mà là chuyển hóa tâm – một cách khoa học của an lạc và tỉnh thức. Cũng như bao căn bệnh khác khi dùng thuốc ta phải hiểu dùng thuốc cũ không trị được bệnh mới. Người xưa lễ Phật để thanh tâm , người nay học Phật để hiểu tâm.
Cả hai vấn đề này đều tìm về một chỗ – Nơi tâm an mà không còn phải cầu an.
Thiên Lan
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét