Niết bàn là gì và ở đâu?

Chúng ta là Phật tử chắc luôn thắc mắc về Niết bàn là gì và ở đâu?. Thật ra  Niết bàn là sự đoạn trừ dục vọng, dứt nghiệp báo luân hồi, thanh tịnh tuyệt đối. Đó là sự ngưng đọng vĩnh cửu của không – thời gian trong cõi tâm linh sâu thẳm của con người.

Niết bàn, theo tiếng Sanscrit là Nirvana, tiếng Pali là Nibhana và theo lối triết tự thì: “Niết (Nir): ra khỏi, Bàn hay Bànna (Vana): rừng, tức là ra khỏi cảnh rừng mê tối, rừng phiền não”.

Theo Pháp sư Huyền Trang triết tự Niết bàn – Nir: ra khỏi, ly khai; vana: con đường vòng vèo, quanh quẩn, đổi thay. Nirvana là ly khai con đường quanh quẩn, chuyển dịch ra khỏi vòng sinh tử luân hồi. Ngoài ra  Nir: không; vana: hôi tanh, dơ bẩn, Nirvana là không hôi tanh, dơ bẩn và Nir: xa lìa, đào thải; vana: rừng rậm, Nirvana là xa lìa rừng rậm hay còn có nghĩa là đào thải những phiền não của đời sống.

Mặc dù các cách hiểu không đồng nhất song đều có chung một nghĩa căn bản: Niết bàn là sự đoạn trừ dục vọng, dứt nghiệp báo luân hồi, thanh tịnh tuyệt đối. Đó là sự ngưng đọng vĩnh cửu của không – thời gian trong cõi tâm linh sâu thẳm của con người.

Như vậy, Niết bàn trong Phật giáo không phải là một cõi Cực Lạc có vị trí không – thời gian như thiên đường của Thiên Chúa giáo, mà là một trạng thái tâm linh hoàn toàn thanh thản, yên tĩnh, sáng suốt, không vọng động, diệt ái dục, xoá bỏ vô minh, chấm dứt mọi khổ đau, phiền não. Triết học Phật giáo không thừa nhận có linh hồn bất tử, bởi thế cũng không cần có một không gian địa lý cho linh hồn cư ngụ. Đích đến của giải thoát trong Phật giáo không phải là lên Thiên đường, trở về với Chúa mà là sự tận diệt cái cá thể đầy những ham muốn dục vọng với sự u tối của kiếp người để đạt tới "trạng thái" Niết bàn.

Không thể nói về Niết bàn bằng ngôn từ được. Thí dụ khi chúng ta đọc kình Phật chúng ta sẽ đọc được các ngôn từ  có nghĩa tương đương với Niết bàn như: “đáo bỉ ngạn” (bờ bên kia), “đích cao cả”, “hoàn thành”, “chân lý”, “đăng minh”, “an lạc”, “giải thoát”… Đặc biệt, trong Kinh Niết bàn, khái niệm này đã được đề cập bằng ngôn ngữ phủ định: “vô sinh”, “khổ diệt”, “vô minh diệt”, “ái diệt”, “vô uý”, “vô tác”, “vô ám”, “vô ngại”, “vô xuất”… rất khó để hiểu cho rốt ráo. Cho nên trong một buổi thuyết giảng dưới thời của đức Phật có câu chuyện kể như sau 

Có người hỏi Phật: Sau khi chết, người giác ngộ sẽ đi về đâu? Phật sai người ấy lượm củi khô, nhóm lửa. Càng nhiều củi, lửa càng cháy mạnh, khi không bỏ thêm củi nữa thì đám lửa lụi tàn dần. Phật hỏi: “Lửa đi về đâu?”, “Lữa không đi đầu cả Nó chỉ tắt”. Phật giải thích rằng, đó chính là điều xảy ra cho người giác ngộ. Dục vọng là nhiên liệu cho ngọn lửa cháy, khi chúng ta còn tham đắm dục vọng thì ta đang vô tình truyền năng lượng qua các kiếp luân hồi triền miên. Nếu không nuôi dưỡng ngọn lửa đó nữa, nghĩa là không còn dục vọng, nó sẽ lụi tàn. Khi đó, Niết bàn được hiểu như sự thanh lương, mát mẻ. 

Nói tóm lại, Niết bàn, trong Phật giáo, được hiểu là trạng thái giải thoát cuối cùng, nơi mà mọi khổ đau và phiền não đều được dập tắt. Đây không phải là một địa điểm cụ thể để chúng ta đi đến mà là một trạng thái của tâm thức, nơi mà tâm trí được giải thoát khỏi mọi ràng buộc của dục vọng và nghiệp báo. Niết bàn đại diện cho sự thanh tịnh tuyệt đối, một trạng thái không còn tái sinh hay chết đi, nơi mà thời gian và không gian không còn giữ vai trò quan trọng. Đây là mục tiêu tối thượng mà mỗi Phật tử hướng tới thông qua việc tu tập và thực hành các giáo lý của Đức Phật. Để đạt được Niết bàn, người tu tập cần phải theo đuổi một con đường tu tập nghiêm ngặt, thường xuyên tự quán sát, kiểm soát tâm trí và hành xử theo đúng đạo đức. Đó là một hành trình dài hướng tới sự giác ngộ và hiểu biết sâu sắc về thực tại. Trong Phật giáo, Niết bàn được coi là điểm đến cuối cùng của mọi nỗ lực tu tập, nơi mà tâm hồn đạt được sự bình yên vĩnh cửu.

Trạng thái Niết Bàn chính là "Ở đây và bây giờ"

Thiên Lan