Cách Đối Phó Với Phiền Não

 Phiền não do sự luyến ái với người khác có thể làm ta mất đi sự bình yên và tự chủ. Khi tâm luyến ái xuất hiện, ta thường phóng đại những phẩm chất tốt đẹp của một ai đó, chẳng hạn như ngoại hình của họ, và từ đó biến họ thành đối tượng mà ta bám víu và không muốn buông bỏ. Tuy nhiên, nhờ các phương pháp thiền định khác nhau, ta có thể vượt qua sự luyến ái này và phát triển một mối quan hệ lành mạnh với người ấy.

Nguồn gốc của mọi phiền não là vô minh, nguyên nhân sâu xa nhất của các khổ đau. Vô minh có thể là về nhân quả – sự ảnh hưởng của hành vi lên cuộc sống của ta – hoặc vô minh về thực tại. Vô minh về nhân quả thường dẫn đến hành vi sai lầm, trong khi vô minh về thực tại có thể tồn tại trong cả hành vi tích cực lẫn tiêu cực. Để hiểu rõ hơn, ta cần tìm hiểu về vô minh trong cách nhìn nhận thực tại và tình huống xung quanh.

“Thực tại” có thể có nhiều ý nghĩa khác nhau, nhưng thường được dùng để chỉ “chân lý.” Có hai cấp độ của chân lý, hay “nhị đế.” Thứ nhất là chân lý tương đối, những điều chúng ta thấy như vẻ ngoài của chúng; thứ hai là chân lý sâu sắc nhất về bản chất thật sự của những điều đó. Cả hai đều đúng, nhưng chân lý sâu sắc giúp ta nhìn thấy bản chất của mọi thứ mà không qua lăng kính phóng đại.

Luyến Ái Là Gì?

Hãy áp dụng hai cấp độ chân lý này để hiểu rõ về phiền não. Luyến ái là một loại tâm phiền não, xuất phát từ sự phóng đại những phẩm chất tích cực của một điều gì đó, thể hiện qua hai dạng chính. Dục vọng hướng đến những gì ta chưa có với suy nghĩ “Tôi phải có nó!”, trong khi luyến ái hướng đến những gì ta đang sở hữu, với tâm trạng “Tôi không muốn buông bỏ nó!”. Cả hai đều dựa trên sự phóng đại những phẩm chất tích cực của thứ mà ta mong muốn. Tham lam, loại thứ ba, xuất phát từ sự không bao giờ hài lòng, luôn muốn có nhiều hơn.

Đằng sau những dạng tâm này là vô minh về thực tại – ta không chỉ thấy những phẩm chất tích cực của một điều gì đó, mà còn phóng đại chúng, thậm chí đôi khi gán cho chúng những phẩm chất tốt mà thực sự không tồn tại. Đồng thời, ta cũng bỏ qua hoặc xem nhẹ những khuyết điểm của chúng. Ví dụ, khi ta luyến ái một người, ta thường chỉ chú ý đến những đặc điểm mà ta thấy hấp dẫn, phớt lờ những thiếu sót của họ. Nhưng rồi đến khi những khuyết điểm đó lộ rõ, tình cảm có thể nhanh chóng chuyển thành khó chịu và giận dữ.

Sân Hận

Sân hận là mặt trái của luyến ái. Khi sân hận, ta phóng đại những điểm xấu và bỏ qua những điểm tốt của người hay vật mà ta không thích. Chẳng hạn, một người đồng nghiệp có thể thường xuyên để đồ bừa bộn, và vì điều này, ta có thể thấy họ thật khó chịu, bất kể những điểm tích cực khác của họ. Khi chỉ tập trung vào điều mình không thích và bỏ qua các mặt tốt, ta dễ dàng rơi vào trạng thái tức giận và khó chịu.

Chân Lý Sâu Sắc Nhất

Những trạng thái như luyến ái hay sân hận thường bắt nguồn từ sự vô minh về thực tại tương đối, khiến ta nhìn nhận phiến diện về một ai đó hoặc điều gì đó. Nhưng sâu xa hơn, còn là vô minh về bản chất của sự vật – về cách chúng thực sự tồn tại. Ví dụ, khi luyến ái một người, ta thường thấy họ như một thực thể cụ thể, bất biến và hoàn hảo. Tuy nhiên, thực tế là tất cả mọi thứ đều thay đổi, từ tâm trạng, cảm xúc đến ngoại hình của họ. Hiểu được điều này giúp ta tránh phóng đại phẩm chất của họ, giúp ta có thể nhìn thấy cả điểm tốt lẫn khuyết điểm một cách thực tế và chín chắn hơn.

Luyến Ái và Sân Hận Đối Với Máy Móc

Cũng như vậy, ta có thể có phiền não với cả những đồ vật như máy ghi âm hay máy tính. Ta thường nghĩ rằng một khi đã mua, chúng sẽ luôn hoạt động hoàn hảo. Khi chúng không hoạt động như ý, ta dễ dàng nổi giận, quên mất rằng chúng cũng chỉ là những thiết bị có thể hỏng hóc. Nhận thức rõ rằng đồ vật cũng có tuổi thọ và giới hạn giúp ta tránh rơi vào trạng thái giận dữ mỗi khi gặp trục trặc.

Duy trì thái độ bình tĩnh, không luyến ái quá mức cũng không bực bội, giúp ta có mối quan hệ quân bình, lành mạnh với cả con người và đồ vật xung quanh.

Phỏng theo bài viết của Tác giả Tiến sĩ Alexander Berzin