Phật giáo dưới khía cạnh triết học

Triết học là một môn học rất khó hiểu.Chữ Triết học – Philosophia – phát sinh từ nền văn hóa cổ đại Hy- Lạp mang ý nghĩa là “ yêu chuộng sự hiểu biết và khôn khéo ”. Nền văn hóa đó sản sinh một ngành triết học có chủ đích nêu lên những thắc mắc những suy tư về thế giới này, về sự hiện hữu của con người, tìm hiểu cái đẹp, ý nghĩa của sự sống, khái niệm về hạnh phúc …Tóm lại , các triết gia theo ý nghĩa đó là những vị “ Thầy” tượng trưng cho một lối sống nào đó. Tuy nhiên khi tôi quyết tâm đi theo con đường tu tập thì tôi đã nhận ra rằng Đức Phật chính là một triết gia vĩ đại. Khi nói Phật giáo mang tính triết học, ta nên hiểu theo tinh thần triết học Hy Lạp cổ đại, chứ không phải triết học hàn lâm của thời hiện đại. Với người Hy Lạp xưa, triết học là tìm hiểu sự sống, là lối sống, và triết gia là người dẫn dắt bằng đạo đức và trí tuệ và Đức Phật chính là vị thầy đó.

Triết học cổ đại thiên về các câu hỏi như :

thế giới là gì

con người tồn tại để làm gì

hạnh phúc là gì

sống thế nào cho đúng

Triết gia không chỉ nói lý thuyết mà còn thực hành một lối sống để tìm ra câu trả lời. Triết học ngày nay lại thiên về lý thuyết, tranh luận, và đôi khi rơi vào cực đoan (như chủ nghĩa phát xít, cộng sản, tư bản…). Vì thế, nếu dùng “triết học hiện đại” để đo Phật giáo thì sẽ không trúng.

Phật giáo mang tinh thần triết học cổ đại hơn vì trong Phật giáo, tư duy và quán xét rất quan trọng, nhưng phải đặt trên căn bản của lòng từ bi và thiền định. Đây là điều không hệ thống triết học nào có được. Đạo Phật không hướng đến lập thuyết, tranh luận suông. Kinh điển nhiều lần bác bỏ những câu hỏi thuần triết học nhưng không thiết thực, như:

thế giới có giới hạn hay vô hạn

sau khi chết người giác ngộ còn tồn tại không

vũ trụ có khởi đầu hay không

Đức Phật chỉ dạy những gì giúp con người chấm dứt khổ đau.

Giáo lý của Phật mang chiều sâu triết học qua Tứ Diệu Đế rất rõ :

(1) Sự thật về Khổ – góc nhìn hiện tượng học

Khổ không chỉ là cảm xúc buồn hay đau, mà là bản chất của thế giới hiện tượng.

Đây là cách tiếp cận rất giống hiện tượng học trong triết học: nhìn sự thật như nó đang hiện ra.

(2) Nguyên nhân của Khổ – góc nhìn nhận thức luận

Khổ sinh từ nhận thức sai lầm: chấp cái vô thường là bền vững, chấp vô ngã thành có ngã.

Điều này thuộc lĩnh vực Epistemology – triết học về nhận thức và hiểu biết.

(3) Sự chấm dứt Khổ – góc nhìn bản thể học mới

Khổ không phải định mệnh hay sự trừng phạt từ thần linh, Nó có nguyên nhân, và con người tự mình có thể loại trừ. Đây là bước vượt khỏi cách nghĩ truyền thống của bản thể học thần học, vốn tìm cách chứng minh một Đấng tuyệt đối như Thượng Đế, các vị Thánh khác

Phật giáo cho thấy rằng Khổ đau không có tự tính. Chính ta tạo ra khổ và chính ta chấm dứt nó. Đây là lập trường vô thần trong ý nghĩa triết học: không đặt nền trên thần khải, mà trên luật nhân duyên.

Nhiều triết gia lớn của Phương Tây nhìn thấy chiều sâu của Phật giáo

J. F. Revel: xem Phật giáo là một triết học siêu hình nhưng không thần khải.

Edward Conze: xem Phật giáo như triết học biện chứng mang tính thực dụng, gần với tâm lý học.

Schopenhauer: chịu ảnh hưởng mạnh từ Phật giáo.

André Comte-Sponville: dù vô thần, xây dựng đạo đức dựa trên tinh thần Bát Chánh Đạo.

Tất că đều dùng luận thuyết của Đức Phật qua cách suy nghĩ của họ.

Dù giàu chất triết học, Phật giáo vượt ngoài “triết học thuần lý luận” vì:

có mục đích rõ ràng: giải thoát khổ đau

có phương pháp thực hành: thiền , Giới ,định, tuệ

có tính ứng dụng: giúp chuyển hóa thân tâm ngay trong đời sống

Nói cách khác, Phật giáo không phải chỉ là lý thuyết, mà là một hệ thống thực nghiệm về đời sống đang diễn ra.

Nếu nhìn từ góc độ triết học, Phật giáo bao gồm:

hiện tượng học (quan sát sự thật của khổ)

nhận thức luận (hiểu nguyên nhân khổ)

bản thể học (sự chấm dứt khổ và tự do tuyệt đối)

Nhưng vượt lên trên triết học, Phật giáo mang đến một con đường sống, kết hợp trí tuệ – lòng từ bi – thiền định để chấm dứt khổ đau ngay đây và bây giờ.