Phi tưởng phi phi tưởng là gì?

 (Hiểu sao cho đúng, không hiểu lầm là Niết-bàn)

“Phi tưởng phi phi tưởng” là một thuật ngữ Phật học dùng để chỉ một trạng thái thiền định cực kỳ vi tế, thuộc cảnh giới thiền cao nhất của cõi Vô Sắc trong tam giới (Dục – Sắc – Vô Sắc).

Nói một cách ngắn gọn:

Đây là trạng thái không thể nói là còn tư tưởng,  mà cũng không thể nói là hoàn toàn không có tư tưởng.

Vì vậy mới gọi là:

“Không phải là tưởng – mà cũng không phải là không tưởng.”

Vì sao gọi là “phi tưởng phi phi tưởng”?

Thông thường, ta quen chia tâm thành hai trạng thái rõ ràng:

Có suy nghĩ

Không suy nghĩ

Nhưng ở tầng thiền này, tâm không còn hoạt động theo kiểu quen thuộc đó nữa.

Không còn những ý nghĩ thô, rõ ràng để nhận biết

Nhưng cũng chưa phải là tâm hoàn toàn tịch diệt

Tưởng (sự nhận biết, phân biệt) mờ đến mức không thể gọi là “có”,

nhưng chưa mất hẳn để gọi là “không”.

 Vì vậy, Phật học dùng cách gọi phủ định kép để tránh hiểu sai.

Đây có phải là Niết-bàn không?

Không. Rất quan trọng: KHÔNG PHẢI Niết-bàn.

Dù là đỉnh cao của thiền định trong tam giới, phi tưởng phi phi tưởng vẫn còn thuộc luân hồi sinh tử.

Trong kinh luận, Đức Phật đã bác bỏ quan điểm cho rằng cảnh giới này là Niết-bàn.

Một số ngoại đạo thời xưa lầm tưởng rằng:

“Không còn cảm nhận rõ ràng như vậy thì chắc là giải thoát rồi.”

Nhưng Phật dạy:

Hễ còn sinh thì còn diệt

Hễ còn trụ trong cảnh giới thì còn vô thường

Chúng sinh sinh về cõi này:

Có thọ mạng rất dài

Nhưng khi hết phước, vẫn phải rơi xuống các cõi thấp hơn

Vì sao trạng thái này vẫn chưa giải thoát?

Vì ở đây:

Phiền não thô (ý nghĩ rõ ràng, vọng tưởng mạnh) đã lắng yên

Nhưng phiền não vi tế vẫn còn ẩn sâu

Vô minh chưa được đoạn tận

Tâm tuy rất yên, rất nhẹ, rất sâu,  nhưng chưa có trí tuệ thấy rõ vô thường – khổ – vô ngã.

 Chỉ định, chưa đủ tuệ.

Hiểu sai thường gặp cần tránh

Nhiều người khi nghe giảng về “phi tưởng phi phi tưởng” dễ hiểu lầm rằng:

Đó là sống “không nghĩ gì hết”

Hay là trạng thái “trống rỗng”

Hoặc áp dụng vào đời sống thường ngày như kiểu:

“Sống giống mọi người mà không dính mắc”

Những cách nói đó chỉ là ví dụ đạo đức hoặc thái độ sống,  không phải định nghĩa đúng của phi tưởng phi phi tưởng trong Phật học.

Thuật ngữ này chỉ đúng khi nói về tầng thiền định rất sâu,  không phải trạng thái tâm lý sinh hoạt hằng ngày.  Ý nghĩa thực sự của thuật ngữ này trong tu học  “Phi tưởng phi phi tưởng” nhắc người học Phật rằng:

Tâm càng vi tế, càng dễ sinh chấp

Định sâu đến đâu mà thiếu tuệ thì vẫn còn luân hồi

An lạc không đồng nghĩa với giải thoát

Đức Phật không dừng ở tầng thiền cao nhất, mà vượt qua tất cả các tầng thiền để đi đến trí tuệ giải thoát.

Kết lại – hiểu cho đúng, tu cho vững

 Phi tưởng phi phi tưởng:

Là đỉnh cao của thiền định trong tam giới

Là trạng thái tĩnh lặng vi tế đến mức không thể gọi là còn hay mất tư tưởng

Nhưng chưa phải Niết-bàn

Chưa chấm dứt sinh tử

Người học Phật cần nhớ:

Thiền định là phương tiện – không phải cứu cánh.

Giải thoát chỉ có mặt khi có trí tuệ.

Tại trang Pháp hỷ thắng các hỷ, Thọ-Ái-Thủ phát biểu quan niệm của mình về “Phi tưởng phi phi tưởng”:

“Sống GIỐNG mọi người mà không NHƯ mọi người:

Người ta muốn ăn ngon mình cũng muốn ăn ngon, nhưng không chấp vào cái được ăn ngon mới vui.

Người ta tham mình cũng tham, nhưng khi tham biết mình đang tham.

Người ta sân hận mình cũng sân hận, nhưng khi sân hận biết mình đang sân hận.

Người ta si mê mình cũng si mê, nhưng khi si mê biết mình đang si mê.

Người ta sấu (sic) tính mình cũng sấu tính, nhưng khi sấu tính biết mình đang sấu (sic) tính.

Người ta nhỏ nhặt mình cũng nhỏ nhặt, nhưng khi nhỏ nhặt biết mình đang nhỏ nhặt.

Người ta háo (sic) sắc mình cũng háo sắc, nhưng khi háo sắc biết mình đang háu (sic) sắc.

Người ta háo (sic) danh mình cũng háo danh, nhưng khi háo (sic) danh biết mình đang háo danh.

Người ta tham giàu mình cũng tham giàu, nhưng khi tham giàu luôn nhớ cái mình cần rất ít, cái mình muốn rất nhiều.

Người ta sợ chết mình cũng sợ chết, nhưng khi sợ chết luôn nhớ cuộc đời rất là vô thường”.