Hạnh Phúc, khổ đau và niết bàn

 

Mục đích của Giáo lý Phật Giáo là Niết-bàn. Chúng ta hướng đến Niết-bàn và tránh xa những rắc rối của thế giới dục lạc - vòng tròn không dứt của những thói quen. 

Niết-bàn là mục đích mà ta có thể đạt được ngay hiện đời. Chúng ta không cần đợi lúc lìa đời mới biết Niết-bàn hiện hữu. Các giác quan và thế giới dục lạc là cõi của Sanh, Già, Bệnh, Chết. Cái thấy là một thí dụ, nó dựa vào rất nhiều nguyên nhân: cho dù là ngày hay đêm, cho dù mắt tốt hay không tốt. Chúng ta hay bám víu vào màu sắc, hình dáng mà ta cảm nhận được bằng mắt và bắt đầu đồng hóa với chúng. Kế đến là lỗ tai và cái nghe. Khi chúng ta nghe những âm thanh chói tai thì chúng ta chán ghét. Cái ngửi thì cũng vậy. Chúng ta tìm kiếm những mùi thơm tho, và không ưa những mùi hôi thối.

 Với cái nếm cũng thế, chúng ta kiếm những vị thơm ngon và tránh những vị dở. Kế nữa là sự xúc chạm - có bao lần trong đời, chúng ta trốn chạy những xúc chạm khó chịu, đau đớn và tìm kiếm những xúc chạm dễ chịu. Cuối cùng là sự suy nghĩ, sự phân biệt. Cái suy nghĩ và phân biệt nầy đem lại cho chúng ta bao niềm vui cũng như nỗi khổ. Bời vì đây là những cảm giác, cảm xúc. 

Chúng ta đang ở trong thế giới dục lạc - thế giới của Sanh Tử. Do đó đau khổ, bất toàn, và bất như ý là những điều hiển nhiên. Bạn không bao giờ tìm được hạnh phúc hoàn toàn, không bao giờ hài lòng và an bình trong thế giới dục lạc. Nơi đây chỉ có thất vọng và sự chết. Thế giới dục lạc là bất như ý, do đó khi chúng ta tìm sung sướng nơi đây - chúng ta chỉ được kết quả đau khổ mà thôi. Chúng ta sẽ đau khổ nơi thế giới nầy khi mà chúng ta đòi hỏi nơi đây nhiều hơn là nó có thể mang lại cho chúng ta. 

Một số điều chúng ta mong muốn trong đời là không thể đạt được. Chẳng hạn như đòi sự an toàn tuyệt đối, tình yêu vĩnh viễn, và mong đời sống của chúng ta chỉ toàn niềm vui và không có đau buồn. “Nếu chúng ta có thể đoạn diệt được bệnh hoạn và tuổi già”. Tôi còn nhớ hai mươi năm trước ở Mỹ , người ta hy vọng vào khoa học tiên tiến để loại trừ hết bệnh tật. Họ nói: Tất cả bệnh về tâm thần là do hóa chất trong cơ thể không được cân bằng. Nếu chúng ta có thể tìm ra công thức của những hợp chất và chích những hóa chất mà ta thiếu vào trong cơ thể thì bệnh tâm thần như phân tán tâm thần (schizophrenia) sẽ được chữa lành. Sẽ không còn bệnh đau lưng hay đau đầu nữa. 

Chúng ta có thể thay thế tất cả bộ phận bên trong bằng những bộ phận tốt hơn làm bằng plastic. Tôi còn đọc một bài báo của Úc Châu nói là họ sẽ làm thế nào để chiến thắng tuổi già! Nhưng hiện giờ dân số của thế giới cứ tiếp tục gia tăng, chúng ta cứ tiếp tục sanh con và nếu không ai già và không ai chết... Thử xem thế giới sẽ hỗn loạn đến mức nào. Thế giới sắc dục là bất như ý và điều nầy là hiển nhiên. Khi mà chúng ta bám víu vào thế giới nầy, thì chúng ta chỉ có thất vọng - vì bám víu nghĩa là muốn được như ý - chúng ta muốn thế giới nầy làm vừa lòng chúng ta, làm cho chúng ta sung sướng và hạnh phúc, an toàn. Nhưng chúng ta hãy nhìn lại bản chất của hạnh phúc.

Câu hỏi là chúng ta có thể hạnh phúc trong bao lâu? Hạnh phúc là gì? Bạn có thể nghĩ là khi mà bạn có được những gì bạn mong muốn, đó là hạnh phúc. Người nào đó nói điều gì, hay làm điều gì mà bạn hài lòng và bạn cảm thấy vui, cảm thấy hạnh phúc. Người nào làm đồ ăn ngon đãi bạn - bạn vui. Bạn vui khi trời đẹp, có nắng ấm. Nhưng bạn có thể vui trong bao lâu?

Ở Anh Quốc, thời tiết thay đổi liền liền, sự sung sướng, vui thích lúc nắng ấm bên Anh là một việc không hoàn toàn được như ý, vả lại chúng ta đâu phải lúc nào cũng vui khi được thời tiết đẹp.

Tóm lại, đau khổ là khi không được cái mà ta mong muốn. Muốn trời đẹp, mà trời mưa. Người ta làm những việc mà mình không vừa ý, đồ ăn không ngon..vv…

Đời sống nhàm chán, đơn điệu khi mà ta không vừa ý với đời sống ta đang có. Do đó hạnh phúc và khổ đau dựa trên những gì ta muốn và được, hoặc không muốn mà phải chịu có. Nhưng hạnh phúc là mục đích của mọi người trong cuộc sống nầy. Trong luật nhân quyền của Mỹ, có nói đến tự do tìm hạnh phúc. Làm cho được những gì mình mong muốn, và đây là mục đích của chúng ta trong đời sống hằng ngày. Nhưng hạnh phúc lúc nào cũng đưa đến đau khổ vì nó là Vô Thường. 

Bạn có thể hạnh phúc được trong bao lâu? Ráng thu xếp, điều khiển, làm mọi cách để có những gì ta muốn, luôn nghe được những điều ta muốn nghe, thấy những gì ta muốn thấy, để cho ta không phải nếm đau khổ hay thất vọng - nhưng đây chỉ là một việc làm vô ích. Một điều không thể thực hiện đưọc, phải không? 

Vì thế đây không phải là một điều mà ta có thể dựa vào hay lấy đó làm mục đích cho đời sống.

Hạnh phúc luôn luôn là thất vọng vì nó hiện hữu một cách ngắn ngủi và tiếp theo là đau khổ. Hạnh phúc lúc nào cũng tùy thuộc vào những nguyên nhân khác - Chúng ta hạnh phúc khi chúng ta mạnh khỏe, nhưng cơ thể con người luôn bị đổi thay; chúng ta có thể mất sức khỏe một cách nhanh chóng. Lúc ấy chúng ta thiệt là khổ vì bệnh hoạn làm mất đi cảm giác mạnh mẻ, đầy sức sống.

Do vậy, mục đích của chúng ta không phải là tìm hạnh phúc bởi vì cuộc đời là vô thường. Có một câu nói rất hay là: "Mọi thứ đều có giá của nó". Cuộc sống cũng vậy, nó không phải là một món quà miễn phí mà chúng ta có thể nhận và sử dụng theo ý muốn. Cuộc sống là một quá trình biến đổi liên tục, có lúc vui, có lúc buồn, có lúc gặp may, có lúc rủi ro. Chúng ta không thể tránh khỏi những điều đó, nhưng chúng ta có thể chọn cách ứng xử với chúng. Chúng ta không nên để bị cuốn theo những mong muốn vô tận, những ảo tưởng không thực tế, những kỳ vọng quá cao. Chúng ta nên nhận thức rằng cuộc sống là một sự cân bằng giữa những điều tốt và xấu, giữa những điều có và không có. Chỉ khi đó, chúng ta mới có thể sống an nhiên và hòa hợp với cuộc sống, biết trân trọng những gì mình có, biết kiên cường khi gặp khó khăn, biết hạnh phúc khi mọi việc thuận lợi. Đó là cách sống khôn ngoan và bình an.

Thiền sư AJAHN SUMEDHO