Vô thường và luật thay đổi trong đạo Phật

Chúng ta khi tập tểnh bước vào giáo lý đạo Phật thường hay nghe về khái niệm vô thường trong đạo Phật và luật thay đổi của vũ trụ. Bài viết này sẽ giải thích môt cách đơn giản và gần gũi hơn dành cho những Phật tử mới bước vào con đường tu học.

Trong đạo Phật, một trong những khái niệm quan trọng nhất là "vô thường", nghĩa là không có gì tồn tại mãi mãi, mọi thứ đều thay đổi. Đây là một sự thật phổ quát – tức là điều xảy ra với tất cả mọi người, mọi vật, không chừa một ai hay một điều gì.

Vô thường là gì?

Bạn có thể đã từng nghe câu: "Điều duy nhất không thay đổi, chính là sự thay đổi." Đó chính là cách nói đơn giản về vô thường. Vô thường nói rằng mọi thứ trên đời – từ cảm xúc, sức khỏe, tài sản, cho đến con người, sự nghiệp, thậm chí cả thế giới – đều không thể đứng yên mãi. Tất cả đều chuyển biến theo thời gian.

Ngay cả cơ thể ta, lúc sinh ra nhỏ bé, rồi lớn lên, già đi và cuối cùng phải rời bỏ cõi đời. Không có gì có thể giữ lại mãi mãi – dù là một cơn vui, một nỗi buồn, một mối quan hệ, hay một nền văn minh hùng mạnh. Theo thiền sư  Nhất Hạnh nếu không có vô thường thì "trẻ con không thể lớn và cây cỏ không thể phát triển". 

Vì hiểu được vô thường là bước quan trọng đó chính là bước đầu để hiểu khổ đau và thoát khổ. Khổ đau thường đến từ sự bám víu – bám víu vào người mình yêu, tiền bạc, địa vị, tuổi trẻ, danh tiếng... Nhưng những điều này đều không bền lâu. Khi chúng đổi thay hoặc mất đi, ta cảm thấy buồn khổ, tiếc nuối, giận dữ.

Đức Phật dạy rằng: Chúng ta đau khổ vì mong muốn mọi thứ phải kéo dài mãi mãi – điều không thể xảy ra. Tâm trí con người thì muốn sự vĩnh cửu, nhưng cuộc sống lại là một chuỗi biến động không ngừng. Nếu không tỉnh thức, chúng ta cứ chạy theo ảo vọng, tìm kiếm sự vững bền trong một thế giới luôn chuyển động.

Nếu ta hiểu vô thường và chấp nhận rằng thay đổi là điều tự nhiên, thì tâm ta sẽ bớt lo âu, bớt sợ hãi. Ta không còn hoảng hốt khi mất mát điều gì, vì biết rằng đó là quy luật chung. 

Ví dụ, ta có thể sở hữu nhà cửa, xe cộ, công việc, hay tình cảm… nhưng không cần phải bám chặt lấy chúng, không để chúng trở thành gánh nặng trong tâm hồn. Có thì biết trân quý, mất thì biết buông xả.

Buông xả không có nghĩa là bỏ mặc, mà là không để cho sự thay đổi làm mình khổ.

Khi biết rằng mọi thứ đều có thể đổi thay bất cứ lúc nào, ta sẽ biết quý trọng hiện tại – từng hơi thở, từng khoảnh khắc, từng người đang hiện diện trong đời mình. Những đứa con đều sẽ lớn và rời xa ta để tạo nên một gia đình khác thì ta sẽ không bám víu. Ta cũng sẽ nhẹ nhàng hơn khi đối diện với khó khăn, vì biết rằng khổ đau rồi cũng sẽ trôi qua, giống như mưa rồi sẽ tạnh, đêm rồi cũng sẽ sáng. Bản thân ta rồi cũng sẽ già đi và chết. 

Nói tóm lại cơ bản để hiểu đạo Phật chinh là hiểu :

Vô thường là quy luật tự nhiên: mọi thứ đều thay đổi.

Đau khổ sinh ra từ việc không chấp nhận sự thay đổi.

An lạc nội tâm đến từ sự hiểu và buông xả, sống hài hòa với vô thường.

Hiểu vô thường giúp ta trân trọng hiện tại, sống tỉnh thức và sâu sắc hơn