Tâm lý học của màu xanh – Vì sao bảo vệ thiên nhiên là chăm sóc bản thân trên quy mô lớn
Những điểm chính của bài viết :
Tiếp xúc với thiên nhiên cải thiện sức khỏe tinh thần.
Dành thời gian ngoài trời thay đổi cách ta gắn kết với người khác.
Bảo vệ thiên nhiên chính là bảo vệ nền tảng của hạnh phúc.
Chúng ta ai cũng có ít nhất một ký ức yêu thích khi ở ngoài thiên nhiên. Có thể là một khu rừng yên tĩnh bạn từng khám phá lúc nhỏ, một bãi biển nơi tiếng sóng làm tan biến mọi suy nghĩ, hay cánh đồng cỏ sau trường học nơi bạn cảm thấy mọi điều đều có thể xảy ra. Những ký ức đó không chỉ khiến ta mỉm cười — chúng còn là nơi neo đậu tinh thần, mang lại cảm giác an yên, cân bằng và dễ chịu.
Điều đó không phải ngẫu nhiên.
Trong hai thập kỷ qua, ngày càng nhiều nghiên cứu xác nhận điều mà nhiều người trong chúng ta cảm nhận theo bản năng: thời gian ở gần thiên nhiên giúp cải thiện sức khỏe tinh thần. Tác động tích cực của thiên nhiên không chỉ dừng lại ở tâm trạng — nó còn nâng cao khả năng tập trung, giảm hormone căng thẳng, điều hòa cảm xúc, thậm chí khiến ta trở nên hào phóng và dễ kết nối hơn với người khác.
Nhưng điều quan trọng hơn là: bảo vệ thiên nhiên không chỉ là cứu gấu Bắc Cực hay chống biến đổi khí hậu. Đó còn là bảo vệ một trong những công cụ mạnh mẽ nhất cho hạnh phúc cá nhân và cộng đồng.
Vì sao thiên nhiên khiến ta cảm thấy tốt hơn
Hãy bắt đầu từ điều cơ bản. Tiếp xúc với thiên nhiên — thông qua công viên, rừng, thậm chí là cây cảnh trong nhà — luôn được liên kết với việc giảm lo âu, trầm cảm và mệt mỏi tinh thần.
Một trong những lý thuyết nền tảng giải thích điều này là Thuyết Phục hồi Sự chú ý (Attention Restoration Theory) của các nhà tâm lý học môi trường Rachel và Stephen Kaplan. Họ cho rằng môi trường tự nhiên giúp các chức năng nhận thức bị quá tải — đặc biệt là sự chú ý có chủ đích — được nghỉ ngơi và phục hồi. Đó là lý do vì sao một buổi dạo bộ trong rừng lại có thể làm đầu óc bạn tỉnh táo hơn bất kỳ lúc nghỉ ngơi nào trước màn hình.
Tương tự, các nghiên cứu do Tiến sĩ Frances Kuo (Đại học Illinois) dẫn dắt chỉ ra rằng trẻ em bị rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) có biểu hiện giảm đáng kể các triệu chứng khi được vui chơi trong môi trường xanh. Không chỉ là tiêu hao năng lượng, mà là thiên nhiên giúp cân bằng hệ thần kinh. Về mặt sinh lý, tiếp xúc với thiên nhiên giúp giảm hormone cortisol (hormone gây căng thẳng), làm chậm nhịp tim và kích hoạt hệ thần kinh phó giao cảm — hệ thống giúp cơ thể "nghỉ ngơi và phục hồi" thay vì "chiến đấu hay bỏ chạy".
Tại Nhật Bản, những tác động tích cực này đã truyền cảm hứng cho liệu pháp tắm rừng (shinrin-yoku). Không nhằm mục đích vận động hay đạt thành tích, mà đơn giản là đắm mình vào không gian tự nhiên bằng mọi giác quan. Hiện nay, "tắm rừng" đã trở thành một biện pháp chăm sóc sức khỏe được công nhận chính thức tại Nhật, với nhiều nghiên cứu cho thấy nó giúp giảm lo âu, cải thiện giấc ngủ và tăng cường hệ miễn dịch.
Thiên nhiên không chỉ chữa lành – mà còn kết nối chúng ta
Tác động đáng kinh ngạc nhất của thiên nhiên không chỉ ở cấp độ cá nhân. Dành thời gian ngoài trời còn làm thay đổi cách ta gắn kết với người khác.
Nghiên cứu cho thấy rằng các khung cảnh thiên nhiên hùng vĩ có thể làm tăng cảm giác đồng cảm, hợp tác và hào phóng. Trong một thí nghiệm, những người xem hình ảnh thiên nhiên kỳ vĩ có xu hướng sẵn lòng giúp đỡ và cư xử hợp tác hơn — điều này cho thấy thiên nhiên không chỉ làm dịu tâm trí, mà còn hướng ta về phía cộng đồng.
Thực tế, khi sống gần gũi với thiên nhiên, chúng ta trở nên có xu hướng sống vì xã hội hơn (prosocial). Điều này rất quan trọng, bởi vì trong khi trị liệu tâm lý và chánh niệm giúp ta hiểu bản thân, thiên nhiên lại nhẹ nhàng đưa ta trở lại kết nối với thế giới xung quanh.
Trong các thành phố, việc tiếp cận không gian xanh còn liên quan đến giảm tội phạm và tăng sự gắn kết cộng đồng. Một nghiên cứu tại Đại học Illinois cho thấy cư dân tại các khu nhà công cộng ở Chicago có nhiều cây xanh quanh nơi ở thì báo cáo có mối quan hệ xã hội mạnh hơn và ít hành vi hung hăng hơn.
Chăm sóc bản thân trên quy mô lớn: Điều gì sẽ xảy ra khi thiên nhiên biến mất?
Nếu thiên nhiên không chỉ chữa lành tâm trí mà còn kết nối cộng đồng — thì chuyện gì sẽ xảy ra khi thiên nhiên biến mất?
Ngày nay, hơn một nửa dân số thế giới sống ở thành thị. Nhiều trẻ em dành nhiều thời gian trước màn hình hơn là ngoài trời. Trong khi đó, các không gian xanh thường là những thứ bị loại bỏ đầu tiên trong quy hoạch đô thị, đặc biệt tại các khu vực thu nhập thấp. Đây không chỉ là vấn đề môi trường — mà còn là khủng hoảng sức khỏe tinh thần công cộng đang diễn ra âm thầm.
Và đây là điểm mấu chốt: bảo vệ thiên nhiên chính là bảo vệ cơ sở hạ tầng cho hạnh phúc con người. Rừng, đầm lầy, và công viên đô thị mà chúng ta bảo tồn hôm nay chính là những "phòng khám tâm lý" và "chất keo kết nối xã hội" của tương lai.
Bạn có thể làm gì — cho chính mình và cho hành tinh
Bạn không cần phải leo núi Himalaya để tận hưởng lợi ích của thiên nhiên. Hãy thử:
Tắm rừng (forest bathing): Dành 20–30 phút trong không gian tự nhiên chỉ để quan sát và thở. Không điện thoại, không đếm bước, không podcast.
Đưa thiên nhiên vào nhà: Cây cảnh, ánh sáng tự nhiên, thậm chí âm thanh thiên nhiên có thể cải thiện tâm trạng và sự tập trung.
Đưa trẻ ra ngoài: Trẻ em chơi trong thiên nhiên có khả năng chú ý, cảm xúc vững vàng và kỹ năng xã hội tốt hơn.
Bảo vệ không gian xanh: Hãy ủng hộ các công viên địa phương, các nỗ lực bảo tồn, và chính sách ưu tiên phủ xanh đô thị. Đó là lá phiếu cho sức khỏe cộng đồng.
Có chủ đích: Hãy xem thời gian trong thiên nhiên là cần thiết như việc tập thể dục hay trị liệu. Lên lịch và thực hiện.
Cuối cùng, thiên nhiên không chỉ khiến ta cảm thấy tốt hơn — mà còn khiến ta trở nên tốt hơn. Và việc bảo vệ thiên nhiên không phải là điều vị tha — đó là chăm sóc bản thân. Trên quy mô lớn.
Tác giả Rebekka Grun von Jolk, Ph.D.: Happiness in Life: The Psychology of Green"
Đăng ngày 2 tháng 5, 2025 | Được duyệt bởi Monica Vilhauer, Ph.D.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét