Chết là điều chắc chắn sẽ đến với tất cả chúng ta. Không ai có thể biết chính xác thời khắc ấy – có thể ngày mai, có thể nhiều năm sau – nhưng nó luôn hiện hữu như một phần tất yếu của đời sống. Vậy mà, trong xã hội hôm nay, cái chết thường bị coi như điều kiêng kỵ. Chỉ nghĩ đến nó thôi cũng khiến nhiều người bất an, sợ hãi.
Nhưng trong giáo lý nhà Phật, đặc biệt là Phật giáo Kim Cương thừa, cái chết không phải là dấu chấm hết, mà là một tiến trình tự nhiên. Hơn thế nữa, đây còn là cơ hội hiếm có để tâm thức được giải thoát, một cơ hội để chúng ta nhìn thấy bản chất sâu xa của chính mình. Khi hiểu và chuẩn bị cho điều tất yếu này, chúng ta sẽ biết trân quý từng ngày đang sống và biến mỗi khoảnh khắc hiện tại thành cơ hội để sống sâu sắc, ý nghĩa.
Theo Phật giáo, đời người không chỉ có sinh và tử mà còn trải qua nhiều trạng thái “trung gian” – gọi là Bardo. Có thể hình dung đơn giản như những chặng đường nối tiếp nhau:
Bardo đời sống: từ khi sinh ra đến khi chết.
Bardo cận tử: giai đoạn tâm thức chuyển từ sống sang chết.
Bardo pháp tính: khoảng khắc sâu xa, khi tâm thức trực diện với bản chất chân thật của vạn pháp.
Bardo tái sinh: giai đoạn chuẩn bị bước vào đời sống mới.
Chúng sinh, do nghiệp lực, bị xoay vần trong các trạng thái này từ vô thủy đến nay. Nhưng chính ngay trong từng giai đoạn ấy, nếu biết chuẩn bị và thực hành đúng đắn, ta có thể tìm ra con đường giải thoát.
Cho nên ta phải hiểu về cái chết không chỉ để bớt sợ hãi mà còn để sống có trách nhiệm hơn với chính mình và người khác. Người biết sống tỉnh thức sẽ biết chuẩn bị cho cái chết của mình – chuẩn bị bằng hiểu biết, bằng cách tu dưỡng tâm thức mỗi ngày, bằng cách sống nhân ái, hiền hòa. Và như thế, khi giờ phút cuối đến, họ có thể ra đi bình an, nhẹ nhàng. Nhất là không để lại gánh nặng cho người thân khi đột nhiên qua đời.
Tương tự, việc trợ giúp (hộ niệm) cho người sắp qua đời cũng quan trọng. “Hộ” là bảo vệ, nâng đỡ; “niệm” là tâm niệm, tinh thần. Hộ niệm không chỉ là làm lễ hay nghi thức bên ngoài, mà quan trọng hơn là sự hiện diện an tĩnh, sự nâng đỡ tinh thần cho người đang trong giờ phút mong manh nhất của cuộc đời.
Mot thông điệp sâu xa của cái chết, tự thân nó, không phải là kẻ thù. Nó mang đến một thông điệp lớn: hãy sống tỉnh thức ngay từ bây giờ. Hãy trân trọng mỗi giây phút đang có, vì đó là hành trang quý giá nhất giúp ta bước qua ngưỡng cửa cuối cùng của cuộc đời.
Phật giáo còn giới thiệu nhiều phương pháp thực hành như Phowa (chuyển di tâm thức) hay các pháp cầu siêu, hộ niệm để hướng dẫn tâm thức vượt qua sinh tử. Nhưng cốt lõi của tất cả vẫn là: chuẩn bị ngay khi đang sống, sống tỉnh thức và thiện lành để có thể ra đi trong an bình.
Hiểu về cái chết như bài viết trên là hiểu theo hệ thống Đại thừa Phật giáo, đặc biệt là Kim Cương thừa (Vajrayāna) của Tây Tạng. Điểm rõ nhất là phần nói về Bardo (Trung Ấm) – khái niệm đặc trưng trong Tử Thư Tây Tạng (Bardo Thödol), giải thích quá trình tâm thức đi qua các giai đoạn từ lúc sống, cận tử, pháp tính đến tái sinh.
Ngoài ra, các pháp thực hành như Phowa (chuyển di tâm thức) hay Changwa (cầu siêu) đều là phương pháp đặc thù của Kim Cương thừa Tây Tạng.
Cách nhìn cái chết như một cơ hội giải thoát vĩ đại cũng mang đậm tinh thần Đại thừa – Kim Cương thừa, chứ không xuất hiện rõ ràng như vậy trong truyền thống Nguyên thủy.
Để hiểu rõ hơn về cái chết xuất phát từ giáo pháp Kim Cương thừa của Phật giáo Tây Tạng, nhưng được đặt trong bối cảnh chung của Đại thừa. Chúng ta hảy cùng nhau chiêm nghiệm về cái chết trong ba truyền thống Phật giáo.
Phật giáo Nguyên thủy (Theravāda)
Cái chết được nhìn như sự chấm dứt của một kiếp sống, và ngay sau đó tâm thức nối tiếp tái sinh tùy theo nghiệp đã gieo.
Thực hành chính là chánh niệm và thiền quán vô thường, để khi chết tâm không hoảng loạn, dễ sinh về cảnh giới tốt.
Phật giáo Đại thừa
Cái chết không chỉ là kết thúc một kiếp, mà còn là cơ hội phát khởi Bồ-đề tâm. Người tu Đại thừa nguyện đem cả sự sống và cái chết để hướng về giác ngộ vì lợi ích tất cả chúng sinh.
Điểm nhấn là chuyển hóa cái chết thành một phần của con đường tu tập, chứ không chỉ là sự kết thúc.
Phật giáo Kim Cương thừa (Tây Tạng)
Đi xa hơn, Kim Cương thừa mô tả chi tiết các giai đoạn trung ấm (Bardo), coi cái chết là “cửa ngõ giải thoát vĩ đại” nếu biết thực hành.
Có nhiều phương pháp đặc thù như Phowa (chuyển di tâm thức), hộ niệm, và quán tưởng để giúp người tu hoặc người thân đạt an bình, thậm chí giải thoát ngay trong tiến trình chết.
Như vậy:
Nguyên thủy chú trọng giữ tâm chánh niệm để tái sinh tốt.
Đại thừa nhấn mạnh nguyện lực Bồ-tát, biến cái chết thành cơ hội nuôi lớn từ bi và trí tuệ.
Kim Cương thừa xem cái chết là thời khắc tối quan trọng, có thể đưa đến giải thoát ngay trong chính tiến trình chết nhờ thực hành đặc thù.
Dưới đây là 4 gợi ý thực hành ngắn để chuẩn bị cho cái chết bằng cách sống tỉnh thức mỗi ngày:
Quán niệm vô thường
Mỗi ngày dành vài phút nghĩ về sự mong manh của đời sống. Nhắc nhở mình rằng mọi thứ đều thay đổi và không gì tồn tại mãi mãi. Điều này không để tạo sợ hãi, mà để biết trân trọng những gì đang có.
Thực tập hơi thở chánh niệm
Khi thở vào, ý thức rõ mình đang thở vào. Khi thở ra, ý thức rõ mình đang thở ra. Chỉ cần 5–10 phút mỗi ngày cũng giúp tâm tĩnh lặng hơn và quen với việc đối diện sự buông bỏ.
Sống tử tế và buông bỏ
Hãy tập tha thứ, giảm bớt tham lam, oán giận, và đối xử tốt với mọi người. Khi tâm nhẹ nhàng, bạn sẽ không vướng mắc nhiều lúc ra đi.
Tạo phước lành
Làm việc thiện, giúp đỡ người khác, chia sẻ yêu thương. Những hành động này chính là “tư lương” (hành trang) giúp bạn có tâm an ổn và nhẹ nhàng đối diện cái chết.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét